ص:2

ص:3

ص:4

امید داریم مجموعه حاضر، برنامه سازان محترم را در تدارک برنامه های نوروزی که بایسته ایام نوروز است، همراهی شایسته باشد. به جاست از پژوهشگر محترم، سرکار خانم تشکری و همکارانشان و نیز آقای حسین بافکار و نویسندگان نشریه های «اشارات» و «گلبرگ» سپاس گزاری کنیم که تدوین این مجموعه به همت ایشان به انجام رسید.

نوروز را به همه برنامه سازان و مدیران محترم رسانه تبریک می گوییم و امیدواریم از نظرهای سازنده خویش، ما را بی نصیب نگذارند.

انّه ولی التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:5

ص:6

نیست که امور جزئی زندگی مردم را که هیچ دلیل شرعی برای مخالفت با آنها وجود ندارد، برنتابد. آن امور، در ردیف امور مباحی می گنجد که مردم در برگزاری آن به صورت سالم و مشروع مجازند. مخالفت بیهوده با آنها نیز سخت گیری هایی است که دین نمی پذیرد و سبب تزلزل جایگاه دین در باورهای مذهبی جامعه می شود.

کسانی که با پیش فرض های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی بر احیای سنت های ملی اصرار می ورزند، باید بپذیرند که بسیاری از آداب و رسوم گذشتگان بر اساس اندیشه های غیرعلمی و غیرمنطقی استوار شده اند که زنده کردن دوباره آنها چیزی جز ترویج واپس گرایی نیست. بنابراین، تلاش آنان برای بازسازی زیرساخت های فرهنگی و اعتقادی چنین رسومی، چیزی جز دمیدن روح خرافه گرایی در این گونه مناسبت ها نیست. نتیجه چنین کاری، قرار دادن این گونه آداب و رسوم در برابر اندیشه دینی مردم است. به طور طبیعی، این امر، بزرگ ترین ضربه را بر سنت های اجتماعی و فرهنگی وارد می سازد و انگیزه مخالفت دیگران را با آنها افزایش می دهد.

عید ملی نوروز، با فرهنگ و باورهای دینی ایرانیان پیوند خورده و برخی آداب و رسوم آن نیز بسیار ارزشمند است. پاکیزگی، دید و بازدید، رسیدگی به مستمندان، پیوند با طبیعت و این گونه امور، از جنبه های مثبت نوروز است. فرهیختگان و مصلحان جامعه می توانند هر روز بر جنبه های مثبت این آیین نیکو بیفزایند و کارکردهای تازه ای برای آن ایجاد کنند.

سزاوار است در رسانه ملی بکوشیم سنت های ملی را همراه با ارزش های دینی و روح توحیدی و با نفی شرک و خرافه عرضه کنیم و با

ص:7

معرفی الگوها و راهکارهای ارزشمند، بر بار معنوی و انسانی آن بیافزاییم. همچنین همان گونه که به جنبه های مثبت اجتماعی و اخلاقی آنها عمل می کنیم، جنبه های منفی احتمالی را اصلاح کنیم. این همان شیوه ای است که اسلام در برخورد با رسوم فرهنگی و ملی جوامع و از جمله با نوروز در پیش گرفته است.

حضرت امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید:

در این عید (نوروز) هم که عید ملی است و اسلامی نیست، لکن اسلام هم مخالفتی ندارد، باز می بینیم که در روایتی وارد شده از آداب امروز، روزه گرفتن است، از آداب امروز، دعا کردن و نماز خواندن است و این به ما می فهماند که هر ملتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را بخواهد حفظ کند، باید در عیدش و غیر عیدش تذکر داشته باشد و ذکر خدا بکند. برای خدا باشد، حتی در عیدش دستور روزه است. دستور استحبابی روزه ای که باید انسان منقطع بشود از شهوات خودش و متوجه خدای تبارک و تعالی شود.(1)

ص:8

ص:9

ص:10

علیه السلام رسیدم. امام از من پرسید: آیا می دانی امروز چه روزی است؟ گفتم: فدایتان شوم، روزی است که ایرانیان آن را بزرگ می دارند و به یکدیگر هدیه می دهند. امام صادق علیه السلام فرمود: سوگند به خانه عتیقی که در مکه قرار دارد، این بزرگداشت، علتی در زمان های دور دارد که برای تو شرح می دهم تا بدانی. عرض کردم: سرورم! اگر این موضوع را از شما فراگیرم، برایم خوش تر است از اینکه مردگان خانواده ام زنده شوند و دشمنانم هلاک شوند. فرمود:

ای معلی! روز نوروز، روزی است که خداوند از بندگانش پیمان گرفت که تنها او را بپرستند و شرک نورزند و به پیامبران و امامان و حجت هایش ایمان بیاورند. این روز، اولین روزی است که در آن خورشید دمید و بادهای بارور کننده بر درختان وزید و گل ها و شکوفه های زمین آفریده شد. این روز، روزی است که کشتی نوح پس از توفان بر کوه جودی نشست... . این روز، روزی است که جبرئیل بر پیامبر نازل شد. [نوروز ]روزی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام را بر دوش خود سوار کرد تا همچون ابراهیم علیه السلام ، بت های عرب را در هم بکوبد و به زیر افکند. این روز، روزی است که برای بار دوم برای علی علیه السلام بیعت گرفته شد و در این روز، علی علیه السلام بر اهل نهروان پیروز شد. نوروز، روزی است که قائم ما و صاحب امر ظهور می کند و در این روز، بر دجال چیره می شود و او را در کنار کوفه به دار می زند. هیچ نوروزی نمی رسد، مگر اینکه ما در آن منتظر فرج هستیم.(1)

2.در روایت دیگری که خود معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل

ص:11

می کند، افزون بر موارد یاد شده آمده است: «در این روز (نوروز)، ابراهیم علیه السلام ، بت های قوم خود را شکست».(1)

3. همچنین امام علی علیه السلام فرموده است: «نِیْروُزُنا کُلُّ یَوْمٍ؛ هر روز برای ما، نوروز است».(2)

4. در یک روز نوروزی، هدیه ای برای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام آوردند. حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمود: «پس در این صورت، هر روز ما را نوروز سازید».(3)

5. امام صادق علیه السلام فرمود:

هنگامی که نوروز شد، غسل کن و تمیزترین لباس های خود را بپوش و خود را با بهترین عطرها معطر ساز و چه خوب است که در این روز، روزه دار باشی.(4)

6 . منصور دوانیقی از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام خواست تا در عید نوروز به جای او دیدارکنندگان را پاسخ گوید و هدیه های نوروزی را که برای منصور می آوردند، تحویل بگیرد. امام کاظم علیه السلام در پاسخ فرمود:

من در بررسی احادیث جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله ، تأییدی برای این روز ندیده ام. این روز از سنت های ایرانیان است که اسلام آن را محو کرده است. مباد آن روزی که من زنده کننده رسم هایی باشم که با اسلام از میان رفته است.(5)

ص:12

منصور گفت: ما نیز قصد زنده کردن سنت ها را نداریم؛ تنها برای اداره نظامیان و دلداری سربازان به این کار می پردازیم. اکنون از شما خواهش می کنم و شما را به خدای بزرگ سوگند می دهم که این پیشنهاد را بپذیری و حضرت پذیرفت.

ص:13

درباره روایت امام کاظم علیه السلام باید گفت ممکن است رد مشروعیت نوروز از سوی حضرت کاظم علیه السلام ، پوششی برای رد پیشنهاد حاکم ستمگر و فرار از پی آمدهای اجتماعی آن بوده باشد. در آن عصر، تشکیلات نظامی و سیاسی بنی عباس در اختیار ایرانیان بود و علاقه ایرانیان به اهل بیت علیهم السلام را همگان می دانستند. منصور می خواست با این پیشنهاد، هم خود را به اهل بیت نزدیک نشان دهد و هم ایرانیان را همراه خود قلمداد کند. با این تحلیل، ممکن است پذیرش حضرت برای جلوس عید، همچون پذیرش ولایت عهدی مأمون از سوی امام رضا علیه السلام ، از روی اجبار و اکراه بوده باشد.(1)

بی گمان، احیای سنت ها و آداب و رسوم خرافی و نامشروع و دامن زدن به باورهای نادرست، همچنان که در هیچ مورد دیگری پذیرفتنی نیست، در مورد عید نوروز نیز توجیهی ندارد. البته دید و بازدید و پاکیزگی و بسیاری دیگر از ارزش های مورد تأیید اسلام در عید نوروز بدون اشکال است. پس از مجموعه روایت های مربوط به نوروز، اگر نتوان تأییدی برای نوروز به دست آورد، بی شک، انکاری نیز به دست نمی آید.

ص:14

بهترین بوی خوش خود را معطر ساز و در آن روز، روزه بدار.(1)

غسل در فرهنگ اسلامی، شست وشوی معمولی و ظاهری بدن نیست، بلکه پاک سازی روح و جسم و نزدیک شدن به پروردگار است. با نیتی خالص و برای نزدیکی به خدا، غسل می کنیم تا غبار گناهان یک ساله را در آغاز سال از خویش بزداییم و به حقیقت، سالی نو آغاز کنیم!

پس از آنکه وجودت با آب غسل، پاکیزه و زلال شد، لباسی پاکیزه که نشان از طهارت نفس دارد، بر تن کن؛ که طهارت باطن و ظاهر، هر دو نمایی از یکدیگرند. شاید پوشیدن لباس پاکیزه، اشاره ای زیبا به ضرورت آرایش نفس به لباسی نو و زدودن آثار کهنه غفلت و گناه از آن باشد. پس در لحظه های آغازین سال نو، لباس جسم و جان خویش را عوض کن و هم رنگ با طبیعت، لباسی بهاری بپوش.

باید دانست بزرگان دین به پوشیدن لباس پاکیزه سفارش کرده اند، نه نوپوشی و تجمل گرایی. خریداری لباس نو در آستانه عید نوروز، تنها وقتی پسندیده است که نیازمند آن باشیم، نه آنکه آن را برای تجمل گرایی تهیه کنیم. در این روایت توصیه می شود که پس از غسل و پوشیدن لباس پاکیزه، خود را معطر ساز؛ باشد که این عطر دل انگیز، نویدبخش رایحه وجودت باشد که از ناپاکی ها پالایش یافته و با عطر بندگی خدا در آمیخته است.

آخرین سفارش در این حدیث آن است که نوروز را روزه بدار. روزه دار باش تا حالت ذکر و دعا در تو بیشتر شود و تو به حقیقت عید، که بازگشت به خدا است، نزدیک تر شوی و کمال حقیقی خویش را بیابی.

ص:15

از جمله سفارش هایی که در همه عیدهای اسلامی به آن توجه شده است، روزه داشتن و پرداختن به ذکر و دعاست. در این عید که عید ملی ماست و اسلام هم مخالفتی با آن ندارد، به روزه توصیه شده است؛ زیرا اگر بخواهیم در این روز بر نفس پیروز شویم، باید از شهوت ها و خواهش های نفسانی دور شویم و به سوی خداوند روی آوریم.(1) تنها در چنین حالی است که می توان آن روز را عید گرفت.

چه زیبا فرموده است امیر مؤمنان علی علیه السلام که:

کُلُّ یَومٍ لا یُعْصَی اللّهُ فیه فَهُوَ یَومُ عیدٍ.

هر روز که در آن نافرمانی خداوند نشود، روز عید است.(2)

ص:16

نه تنها نیازمند تحولیم، که در تحولمان محتاج یاری او هستیم و بدون توجه او، به رویش دوباره امیدی نیست. پس با الهام از فرستادگان معصومش و با قلبی خالص از او می خواهیم که:

یا مُقَلِّبَ القُلُوبِ وَ الاَبصارِ

یا مُدَبِّرَ الَّلیل وَ النَّهارِ

یا مُحَوِّلَ الحَولِ وَ الاَحوالِ

حَوِّلْ حالَنا اِلی اَحسَنِ الْحالِ

ای خدایی که چشم و دل را دگرگون می کنی،

ای خدایی که شب و روز را تدبیر می کنی،

ای دگرگون کننده سال و حال آدمیان،

حال ما را به بهترین حال ها دگرگون کن.

و چه زیبا این زمزمه، انسان را از تحول بیرونی طبیعت به تحول درون انسان ها رهنمون می شود.

ص:17

شعار زیبای «هر روزتان نوروز» در زبان مردم ایران، در حقیقت به همین معنا اشاره دارد که حتی در سرمای زمستان نیز نوروز را بر پا کنید؛ نوروزی سراسر معنویت و صفا و پاکی.

ازاین رو، سزاوار است در آغاز سال جدید، صدا و سیما با برنامه هایی پربار و ارزشمند، زمینه ساز سالی سرشار از نو شدن های فردی و اجتماعی باشد تا همه روزهای سال، نوروز واقعی باشند.

ص:18

مسابقه ها باید در راستای ترویج این ارزش های نیکو باشند. به همین منظور، از نمایش برنامه های سرگرم کننده ای که مروّج خشونت، جنایت، درگیری، قتل و کشتار هستند، باید به طور جدّی خودداری کرد.

ص:19

و سریال های پرهزینه ساخته شود، بلکه نمایش محضر عرفانی علما، نمایش چشم های منتظر پدران و مادران پیر یا خواندن یک متن ادبی محبت آمیز با بهره گیری از منظره زیبای طبیعت در این زمینه کافی است.

شاید برای بازگرداندن سالمندی به کاشانه اش، قطعه زیر با نمایشی از چشم های منتظر سالمندان مناسب باشد.

نمی دانم چه شد که چنین شد،

ولی هر چه بود، امروز می آیم.

می آیم با سبدی از ندامت،

با شاخه ای از مهر.

می آیم تا بر پایت بوسه زنم و خاک پایت را توتیای چشمانم سازم.

می آیم تا در بَرَت گیرم.

می دانم که پاییز زندگی، برگ برگ تنت را به کف باد سپرده

و سوز بی رحم زمستان

بر تن نحیفت، تازیانه ها زده است،

ولی این بار می آیم تا پیوندی زنم؛

پیوندی با شیره جانم

بر زخم هایت

بر دردهایت

و تو، پرنده زخمی را به آشیانه بازگردانم

تا با نغمه زیبای نیایشت، بهار را میهمانمان کنی.

ص:20

امید که عذرم بپذیری.(1)

حسین بافکار

ص:21

3. «سَلامٌ عَلی إِبْراهیمَ؛ سلام بر ابراهیم». (صافات: 108)

4. «سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هارُونَ؛ سلام بر موسی و هارون». (صافات: 119)

5. «سَلامٌ عَلی إِلْ یاسینَ؛ سلام بر پیروان الیاس». (صافات: 129)

6. «سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ؛ [خطاب به اهل تقوا:] سلام بر شما، خوش آمدید، در آن درآیید [و ]جاودانه [بمانید]». (زمر: 73)

7. «سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ [آن شب] تا دم صبح، صلح و سلام است». (قدر: 6)

ص:22

_ تند نرو پسر، چی شده؟

تقی دستش را روی شانه استخوانی پیرمرد گذاشت:

_ ببین مش غلام! نوکرتم، دست از سرمون بردار و این قدر پا پی ما نشو.

_ آخه چی شده، چرا این قدر پوشیده حرف می زنی؟

_ هر وقت که حسین و علی می یان دم مغازه، هی پیغوم پسغوم می فرستی. خودت بهتر می دونی که من تقصیر ندارم.

_ حالا متوجه شدم. اما پسرم، اونا پدر و مادرت هستن. دم عیده، خدا رو خوش نمی یاد.

_ مگه چند وقت پیش، دس لیلا و بچه ها رو نگرفتم، رفتیم دس بوس.

_ ببین باباجون! حتما یه جای کار می لنگه. اونا فقط تو رو دارن. پسر دیگه ای ندارن که بهشون سر بزنه.

_ حالا می گی چی کار کنم؟

_ اگه از من می شنوی برو بهشون سری بزن.

تقی دستی به ریش قهوه ای اش کشید و گفت: فایده نداره مش غلام. دیگه اون جا برو نیستم. شما هم زحمت نکش.

_ خیلی خُب باباجون، بعد با هم حرف می زنیم. حالا برم که نماز دیر می شه.

پیرمرد کلاه کاموایی اش را کمی جا به جا کرد و وارد مسجد شد. تقی دست هایش را داخل جیب کت سیاه رنگش کرد و به طرف خانه راه افتاد. کلید را به در انداخت. لیلا هنوز داشت رخت ها را می شست. دست هایش را آب کشید و دنبال تقی وارد اتاق شد.

_ چی شد تقی!

ص:23

_ برو بابا حوصله ندارم.

_ مش غلام چی گفت.

_ مث همیشه. پاشو برو سری به پدر و مادرت بزن.

_ من که اگه پام قلم بشه، اون جا نمی یام. چند وقته از دست گوشه کنایه های مادر و خواهرهات راحتم. دوباره خودمو تو دردسر بندازم؟

_ حالا که نرفتیم؛ چرا این قدر غُر می زنی؟

_ اینو می گم تا یه وقت نگی پاشو بریم.

آفتاب وسط آسمان پشت تکه ابری پنهان شده بود که صدای زنگ، نگاه آنها را به طرف در کشاند. لیلا چادر سفیدش را پوشید و به طرف در رفت.

_ سلام مش غلام.

_ سلام دخترم. با اجازه.

تقی دستی به سر کم مویش کشید. موهای به هم ریخته اش را مرتب کرد.

_ بفرمایید مش غلام.

_ سلام علیکم.

_ سلام از ماس. بفرمایید.

پیرمرد نزدیک بخاری به پشتی تکیه داد. لیلا با سینی چای وارد شد.

_ زحمت نکش باباجون، می خوام برم. یه دقیقه بشین. عرضی داشتم. شما هم باشی خیلی بهتره.

پیرمرد تسبیحش را توی دست چرخاند و گفت: حتما می دونین برا چی اینجا اومدم. شما بزرگواری کنید و روی منو زمین نندازین.

ص:24

تقی دستمال سفیدش را به بینی قوزدارش کشید و گفت: مش غلام، شما بهتر از هرکس دیگه می دونی که من چقدر گذشت دارم.

لیلا دوید توی حرف تقی:

_ هرچی گذشت می کنی، توقعشون بیشتر می شه.

پیرمرد عینک قاب سیاهش را از روی چشمش برداشت:

_ ببین پسرم، هرچقدر هم بد باشن، بالاخره پدر و مادرن. درست می گم؟!

لیلا در حالی که گوشه های چادرش را صاف می کرد، گفت: اصلاً منتظرن تکون بخوری، یه چیزی بگن.

استکان ها را داخل سینی گذاشت و ادامه داد:

_ چند روزی باهامون خوبن، دوباره شروع می کنن و به پروپامون می پیچن.

مش غلام لبخندی زد:

_ دخترم! شما اهمیت ندین و نشنیده بگیرین.

تقی همین طور به لب های مش غلام چشم دوخته بود و حرفی نمی زد. مش غلام رویش را به طرف تقی برگرداند:

_ پدر و مادرت و چهارتا خواهرات فقط تو رو دارن. خیلی دوسِت دارن. اگه چیزی می گن رو دشمنی نیس. تو نباید به دل بگیری. خدا رو خوش نمی یاد بابا جون.

تقی سرش را پایین انداخت:

ص:25

_ نمی دونم چرا خواهرام با لیلا لج می کنن؛ مادرم هم فوری طرف اونارو می گیره و هرچی دلش می خواد بار لیلا می کنه. گناه که نکرده زن من شده.

مش غلام همین طور که به چشمان سیاه تقی زل زده بود، گفت:

_ باباجون این طبیعی یه. یکی اینکه اونا راضی نبودن لیلا زنت بشه. دوم اینکه تو قبلاً خیلی بهشون محبت کردی، ولی حالا به خاطر گرفتاری هات کمتر تحویلشون می گیری. خوب اونا هم از چشم لیلا می بینن.

بعد نگاهی به لیلا انداخت و گفت:

_ اگه دو سه روز یه بار به اونا سری بزنین و گاهی هدیه ای براشون بخرین، حتما رفتارشون بهتر می شه. بد می گم، بگو روت سیاه.

_ دور از جون.

پیرمرد دستی به زانویش گرفت و از جا بلند شد: «یا علی!»

_ کجا مش غلام؟ حالا تشریف داشته باشین.

_ باید برم بابا جون، خیلی کار دارم.

روی پله اول ایستاد و به طرف تقی برگشت:

_ پسرم! به حرفام فکر کن.

تنگ غروب بود که با صدای باز شدن در حیاط، لیلا از اتاق بیرون آمد:

_ تقی تویی؛ اینا چیه خریدی.

_ می بینی که کمی میوه و شیرینی و چند تیکه هدیه اس.

_ مگه شیرینی نخریدی، چه خبره؟

_ واسه خونه نیس.

_ پس واسه چیه؟

ص:26

_ امشب می ریم خونه مادرم.(1)

ص:27

همیشه این را می گفت و همه حرف ها ختم می شد. همیشه منتظر بود، ولی آن روز دلش بی قرارتر از همیشه می تپید. چند ساعت به تحویل سال مانده بود.

صدای اذان را که شنید، وضو گرفت و رفت داخل اتاق. نور آفتاب از پشت شیشه های لوزی سبز و قرمز و آبی پنجره، روی فرش اتاق، یک قالیچه رنگی انداخته بود. درست روی سجاده خانم جان؛ همیشه خانم جان روی سجاده نور نماز می خواند. سجاده را پهن کرد. سلام نماز را که داد، چشم هایش را باز کرد. منصور گوشه اتاق نشسته بود و نگاهش می کرد. خانم جان خندید، سجاده را جمع کرد و به طرفش رفت: می دونستم می آیی.

منصور دست خانم جان را بوسید:

_ منتظرم بودی، می دونستم، ولی ... ببخش خانم جان.

خانم جان سیب سرخی را که روی ظرف میوه خودنمایی می کرد، به دستش داد:

_ بیا عزیزم! می دونستم سیب سرخ دوست داری.

منصور سیب را گرفت:

_ عیدت مبارک خانم جان!

و شاخه گل سرخی را توی گلدان بلور گذاشت. خانم جان از بوی گل مسرور شد. صلوات فرستاد و گفت: «عید تو هم مبارک».

منصور بلند شد:

_ من باید برم خانم جان!

خانم جان مقابلش ایستاد:

ص:28

_ می دونم مادر، برو سلام من هم به خانم فاطمه علیهاالسلام برسون. هنوز هم روسیاهم که فقط یه پسر داشتم تا فدای حسینِ فاطمه علیهاالسلام بکنم.

منصور به طرف در رفت و پوتین هایش را پوشید. وسط حیاط کنار حوض کاشی ایستاد؛ خم شد و دستِ خانم جان را بوسید. او هم پیشانی منصور را که زیر سربند «یا حسین» پنهان شده بود، بوسید. کاسه چینی لب حوض را پر از آب کرد و دنبال منصور راه افتاد. از خم کوچه که پیچید، خانم جان، آب را پشت سرش خالی کرد و برگشت.

آن روز هیچ کس حرف خانم جان را باور نکرد، ولی وقتی بعد از ماه ها شاخه گل سرخ داخل گلدان بلور تازه بود و عطرش خانه را پر می کرد، همه باور کردند. خانم جان هر سال جای سیبی که سال قبل به منصور هدیه می داد، یک سیب سرخ می گذاشت و هر سال یک شاخه گل سرخ به گل های گلدان اضافه می شد.

حالا همه می دانستند خانم جان هر سال موقع تحویل سال، میهمانی از بهشت دارد... .(1)

ص:29

5. نوروز را در خانه چگونه برگزار می کنید؟ چگونه محیط خانه را نو می سازید؟

6. روزهای نو در زندگی شما چه روزهایی بوده است؟

7. تعطیلات نوروزی را چگونه باید گذراند؟

8. واژه «عید» یعنی چه؟

9. عید واقعی چه روزی است؟

10. در عید به سوی چه چیزی برمی گردیم؟

ص:30

_ با فرا رسیدن نوروز باید نوروزی هم در خویش پدید آورد تا شاهد رویش بهار در انسانیت خود بود.

_ نوروز، روز گریز از دل گیری ها و پیوند با آشتی هاست.

_ نوروز، بهانه ای زیبا برای پاک کردن دل ها و شستن چشم هاست.

_ «نو» شدن در نوروز؛ یعنی گریز از پلیدی ها و پیوند با پاکی ها.

_ نوروز را می توان با اطاعت از پروردگار هستی، نورانی و با فراموشی یاد او ظلمانی کرد.

_ نوروز، نمادی از بیداری طبیعت برای بقا و زندگی است.

_ نوروز، کوششی برای همراه شدن انسان با طبیعت برای حرکت به سوی کمال است.

ص:31

مگر روح خدایی در هر قالبی، هرچند عظیم و جاویدان، جای می گیرد؟ در طول حیات انسان، تنها لحظه هایی که یک راز _ هرچند کوچک _ را کشف می کنیم، لحظه های زندگی ماست، تنها آن دم است که ما زنده ایم. وگرنه هرچه هست، تکرار است و تکرار.

تکرار، خاطر انسان را مکدر می کند و احساس را می آزارد و بوی کهنگی و ملال را در مشام روح جاری می سازد. همین تکرار، «غذای روح» نیز هست. احساسمان را جان می بخشد، اعصابمان را شست وشو و جانمان را صیقل می دهد و زندگی مان را معنا می بخشد، ولی به شرط آنکه با هر تکرار، از رازی پرده برداریم، نادیده ای را به چشم جان ببینیم، ناشنیده ای را به گوش دل بشنویم و ناخوانده ای را بخوانیم و خلاصه، سرّی از اسرار زیبای طبیعت را کشف کنیم. تنها در این صورت است که با هر تکرار، به مقام «احسن الحال» نزدیک می شویم؛ زیرا با هر تکرار، طبیعت و سپس خویشتن را بهتر و بیشتر می شناسیم.

و نوروز یک تکرار است؛ تکرار زیبای طبیعت. شاخه های افسرده درختان و اندام رنگ پریده و رنجور پرندگان و زمین های عریان و رودها و جویباران خشکیده و راکد، ناگهان با نفس مسیحایی نوروز دوباره جان می گیرند و به سوی «احسن الحال» پیش می روند؛ احسن الحالی که هر لحظه می توانیم در آن باشیم.

نوروز یک «محول الحول» است. نوروز است که طبیعت را به زندگی دوباره برمی گرداند. نوروزی که گیاه، زمین، خاک، حیوان، دریا، خشکی و خلاصه همه طبیعت را دگرگون می کند و به سوی احسن الحال می برد، آیا

ص:32

نباید ما را نیز با هر تکرار متحول کند؟ چرا، سزاوار است که چنین باشد؛ به شرط آنکه پیش تر، دل ها و دیده هایمان را که در طول سال، در حال های مختلف اند، به سوی «بهترین حال ها» هدایت کنیم. نوروز، معجزه بزرگ طبیعت است. نوروز، معجزه بزرگ خداست. نوروز، بزرگ ترین معجزه خدا در طبیعت است.(1)

ص:33

بوستان عمر، باید زمین را از علف هرزه ها و خس و خاشاک پاک کرد؟ خار و خس صحرای وجودتان چیست؟ چگونه می توان زندگی را بهاری کرد؟

بهار که می رسد، به همه جا و همه چیز روح و طراوت می بخشد. آیا شما نیز بخشی از آنچه را دارید _ از موهبت ها و دارایی ها _ حاضرید به دیگران ببخشید؟ «جشن» تنها مخصوص یک روز و یک هفته خاص نیست. اگر از دست شما خیری به دیگران برسد، آن روز هم عید است و باید جشن گرفت. اگر بتوانید آفت «خودخواهی»، «تکبر» و «غرور» را از خود دور کنید، باغ زندگی شما هم «نسیم بهار» را لمس خواهد کرد. اگر دیگران را در شادی خود شریک کنید؛ اگر در غم دیگران شریک شوید؛ اگر با خویشاوندان و آشنایان، باب رفت و آمد را باز کنید؛ اگر آشنایی ها و دوستی ها را هدر ندهید؛ اگر صفای محبت ها را پاس بدارید؛ اگر بر چهره ها لبخند بکارید؛ اگر از پیشانی غم گرفته دردمندان، گره بگشایید؛ اگر با گرفتاران هم دلی و هم دردی کنید؛ نه تنها آنها را «بهاری» ساخته اید، بهار را هم به خانه خودتان مهمان کرده اید. هیچ سرمایه ای به اندازه «قلب پاک» و «زندگی پاک» گران بها نیست و هیچ چیز همچون یک دل آغشته به کینه و حسد و بدخواهی، منفور و بی ارزش نیست. دلهایتان همیشه بهاری باد.(1)

ص:34

ص:35

ص:36

ص:37

ص:38

ص:39

عید، تن پوش کهنه باباست

که مادر آن را به قد من کوک می زند

و من آن قدر بزرگ می شوم که در پیراهن می گنجم.

عید، تقاضای سبز شدن است.

یا مقلب القلوب!

ص:40

سلام گل های خندان! مژده دارم براتان. باز هم آمد بهاران. فصل گل های خندان. فصل آبی آسمان. فصل رودهای روان و وقت خوشی های فراوان.

سلام و صد سلام به شما! به شما که هر سالتان را با عید نوروز آغاز می کنید، آغاز سال نو را جشن می گیرید، شادی می کنید و روزهای نوروزی را با مهربانی ها و صمیمیت ها و دید و بازدیدها آغاز می کنید تا همه سال را مثل آغاز آن، به خوبی و خوشی و موفقیت سپری کنید. آخر بچه ها! هر آغاز خوبی، پایان خوبی هم دارد. به قول پدر بزرگم، «سالی که نکوست، از بهارش پیداست».(1)

ص:41

نیم ساعت به لحظه تحویل سال باقی مانده بود. مرتضی سر سفره عید نشسته بود و به چیزهای توی آن زل زده بود. با خودش فکر می کرد که از میان این همه چیز که خدا آفریده، چرا اینها را توی سفره می گذاریم. مادر بزرگ می گوید: آخه مادر جان این یک رسم است. از سال های خیلی خیلی پیش تا حالا، همه مردم همین هفت چیز را سر سفره عیدشان می گذاشتند و این هفت سین، رسم و عادت ایرانی ها شد. البته نه اینکه فکر کنی این کار، بی معنی است؛ نخیر! هر چیزی توی سفره عید معنایی دارد؛ یعنی همه چیز نشانه است. مثلاً آیینه، نشانه صداقت و درستی است؛ چون آیینه هیچ وقت دروغ نمی گوید، کلک نمی زند و فقط واقعیت را نشان می دهد. ما آیینه را سر سفره می گذاریم تا از پاکی و راستی آن یاد بگیریم راستگو باشیم و اهل کلک و دروغ نباشیم. هم خوبی های همدیگر را به هم بگوییم، هم بدی هایمان را. مادرجان! چیز دیگری که توی سفره مان می گذاریم سبزه است. سبزه به این معناست که زندگی مان همیشه سبز باشد، باصفا باشد و بهاری. توی سفره سکه هم داریم؛ یعنی می خواهیم خوب کار کنیم. پول حلال و پاک در بیاوریم تا زندگی خوبی داشته باشیم. [قرآن هم می گذاریم؛ چون قرآن را خیلی دوست داریم و می خواهیم از اولین لحظه تا آخرین لحظه سال با آن باشیم]. مرتضی! می بینی که هر چیزی در سفره عید معنایی دارد.(1)

ص:42

ص:43

می دانستم، می دانستم که دل های شما به بزرگی آسمان است و هیچ وقت دوستان هم سن و سال خود را فراموش نمی کنید؛ آفرین به شما که هر چه را برای خودتان می پسندید و دوست دارید، برای دیگران هم می پسندید. وقتی از لباس نو عید خوشتان می آید که هم بر تن شما باشد و هم بر تن همه دوستانتان که به سختی زندگی می کنند. من هر سال، به هنگام جشن نیکوکاری، شما بچه های خوب را می بینم که با دست های پر از عاطفه و مهربانی، برای بچه های محروم لباس می خرید. تازه، خیلی از شما را هم دیده ام که قلک هایشان را می شکنند و پولش را به بچه های محروم و فقیر هدیه می دهند. هزار آفرین به شما بچه های نیک اندیش. این کار شما، گل لبخند و شادی را بر لب های همه بچه ها باز می کند و خانه سرد دلشان را گرم و آفتابی می کند.(1)

ص:44

اِ، اِ، صدای گریه می آید. سعید گوشه اتاق نشسته و از دل درد به خودش می پیچد. بچه ها، فکر کنم سعید پرخوری کرده و خوردن شیرینی ها و آجیل های زیاد باعث دل درد او شده است.

بچه های خوب! یادتان باشد سلامتی از هر چیزی بهتر است. پس قدرش را بدانید و در روزهای عید، مراقب سلامتی خودتان باشید و به اندازه بخورید.

حالا آقا سعید گل! شما هم بلند شو، دست مامان را بگیر و پیش دکتر برو و قول بده که دیگر پرخوری نکنی!(1)

ص:45

تازه وقت غروب هم مادر

خسته، اما برای شادی ما

می نشیند لباس می دوزد

تا بپوشیم روز عید آن را(1)

ص:46

برف و یخ آب شد

چشمه ها شد روان

شد زمین رنگارنگ

خنده زد آسمان

* * *

پر شد از بوی گل

کوچه ها، خانه ها

باز آغاز شد

رقص پروانه ها

* * *

باز هم پهن شد

سفره هفت سین

سبز شد، سرخ شد

هر کجای زمین(1)

ص:47

گل های لبخند

اکنون بیا با ما بگو

شکر خداوند(1)

ص:48

ص:49

برای خدا باشد.(1)

حتی در عید، دستور روزه است، دستور استحبابی. روزه ای که باید انسان منقطع بشود از شهوات خودش و متوجه به خدای تبارک و تعالی شود و این دلیل بر این است که ما باید هر قدمی که برای پیروزی پیش می رویم، هر قدمی که برای ساختن کشورمان پیش می رویم، چند قدمی برای ساختن خودمان، برای پیروزی بر نفس خودمان، برای پیروزی بر شیطان باطنی خودمان برداریم.(2)

ص:50

خدایا! ما را در این سال نو، از این حالی که داریم، عوض کن؛ ما گرفتار هواهای نفسانی هستیم و تو می دانی و تو می توانی ما را نجات بدهی.(1)

تحویل حال الی اَحسن الحال این است که ان شاءالله در این سال نو، ما تغییرات روحی بدهیم؛ یعنی واقعا تحول برایمان حاصل بشود. ما امید داریم که ملت ما در این سال نو طوری عمل بکند که سیره انبیا بوده است و عمده این است که هواهای نفس از بین برود.(2)

ص:51

ص:52

می کنند؛ این، ارزش است. ثانیا نوروز را بهانه ای برای دید و بازدید و رفع کدورت ها و کینه ها و محبت به یکدیگر قرار می دهند. این همان برادری و عطوفت اسلامی و همان صله رحم اسلام است؛ بسیار خوب است. ضمنا نوروز را بهانه ای برای زیارت اعتاب مقدسه قرار می دهند؛ به مشهد مسافرت می کنند _ که همیشه یکی از پرجمعیت ترین اوقات سال در مشهد مقدس، اوقات عید نوروز بوده است _ این بسیار خوب است. پس می بینید که نوروز را نگه داشتند، محتوای آن را که غلط بود، به محتوای صحیح و درست تبدیل کردند. این هنر ملت ایران و ذوق و سلیقه ایرانی مسلمان است. ما عید نوروز را از دیدگاه کسانی که با اسلام سر و کار دارند، تأیید می کنیم.(1)

ص:53

ص:54

ص:55

باید در اقدام، در عمل، در خوب کردنِ خود همت بگمارند.(1)

مبارکی یک سال برای یک ملت فقط به جنبه های مادی آن سال نیست؛ گاهی جنبه های معنوی اهمیت بیشتری دارند. اگر ملتی بتواند یک تحوّل اخلاقی در خود به وجود بیاورد، اگر بتواند رذایل اخلاقی را از درون خود پاک سازی کند و خود را به فضایل اخلاقی آراسته سازد، حقیقتا برای آن ملت عید است. شاید اساسا قراردادن اعیاد، چه اعیاد ملی و چه اعیاد دینی و مذهبی، برای ایجاد چنین تحول هایی در درون انسان هاست.(2)

کسانی که مسئولند، کسانی که مأموریت بزرگی را بر عهده گرفته اند، کسانی که تصمیم و اقدام و حرکت و رفتار آنان، فقط رفتار یک شخص نیست، بلکه رفتار یک مجموعه است، رفتار یک جامعه است و گاهی در چشم دیگران، رفتار یک کشور است، باید خیلی مراقبت کنند. آنان بیش از دیگران مخاطب به خطاب الهی اند و موظف به این هستند که دعای شریف «حوّل حالنا الی احسن الحال» را در خودشان تحقق ببخشند.(3)

ص:56

ص:57

ص:58

اْلأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها کَذلِکَ النُّشُورُ . (فاطر:9)

و خداوند همان کسی است که بادها را روانه می کند، پس [بادها] ابری را برمی انگیزند و[ما] آن را به سوی سرزمین مرده راندیم، و آن زمین را بدان [وسیله]، پس از مرگش زندگی بخشیدیم، رستاخیز [نیز ]چنین است.

علامه طباطبایی رحمه الله در تفسیر این آیه می نویسد:

خداوند در این آیه بعثت در روز قیامت و زنده شدن مردگان را به احیای زمین تشبیه کرده است تا بفهماند همان گونه که زمین [طبیعت] هر سال، یک دوره زندگی را شروع می کند و در آخر دوباره می میرد... انسان ها هم این گونه اند. وقتی دوران زندگی شان در زمین به سر رسید، دوباره در روز رستاخیز، پس از آنکه زنده شدند و از گورها درآمدند، روی زمین پخش می شوند.(1)

افزون بر آیات قرآنی، در روایت ها نیز سفارش شده است که با دیدن بهار، باید یاد معاد و رستاخیز دوباره موجودات در ما بیشتر شود.

برای مثال در این روایت آمده است: «اذا رایتم الربیع فاکثروا ذکر النشور؛ هر گاه بهار را دیدید، یاد رستاخیز در شما بیشتر شود».

بنابراین، چه زیبا خواهد بود که انسان نیز به همراه متحول شدن طبیعت، به یاد روز رستاخیز افتد و در خود تحولی پدید آورد؛ یعنی تغییر حیات طبیعت را اندرزی بر تحول نفس غفلت زده خویش بینگارد.

چنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرموده است:

آن کس که با تغییر دنیا از وضعی به وضع دیگر آگاه نشود، از غافل ترین مردمان است.(2)

ص:59

ص:60

2. بهره مندی از زیبایی ها و سرسبزی های بهار، به همراه یادآوری حیات جاودان چه اثری بر روح انسان دارد؟

3. آیا تماشای زیبایی های طبیعت در بهار و یادآوری حیات پس از مرگ، با شادی و سرور منافات دارد؟

ص:61

فصلی که نسیم از پی اسفند گشوده است.(1)

بهار آغاز است و پایان؛ شروع است و خاتمه و شکوه است و شادی!

بهار؛ یعنی اینکه اگر از گناه چشم پوشی، فوج فوج گل های رنگارنگ را می بینی که بر دامنه صحراها روییده است و قناری که... نه! اینها نه! یعنی هیچ یک از اینها بهار نیست... .

بهار؛ یعنی اینکه دلت تنگ نباشد از همه چیز؛ نگاه کن به آسمان تازه فروردین و ببین آیات روشن آفریننده را؛

یعنی به گل بنگر و در پی آن ظاهر روشن و آفرینش شگرف، به شکوه خالق بیندیش؛

یعنی دست بردار از بی مایگی و سردرگمی؛

یعنی روان شو، آن سان که خداوند برف ها را روان می کند؛

یعنی سبز شو، آن سان که زمین، ریحان و سبزه می پرورد؛

یعنی خرم شو به پاس آفریننده خرمی ها؛

یعنی جامه هایت و جانت را نو کن؛

یعنی بهار باش؛ یعنی نگاه کن و خویش را و آغاز و انجام خویش را در آینه معاد زمین بنگر؛

یعنی بلورهای برف و قندیل های آب چکان، تو را به یاد قطره های بلورین اشک کودکان بیندازد؛

یعنی درخت های کهنه، تو را به یاد پیران بیندازد؛

یعنی لباس های کهنه تو، یادآور یتیمان بی جامه باشد؛

ص:62

یعنی معاد کن؛ خودت عود کن؛ خودت بازگرد؛

یعنی همیشه اگر به ظاهر می دیدی، این بار به چشم جان ببین؛

یعنی بگو: «حول حالنا» و به حال دیگر بیندیش؛

یعنی سبزه، سبزی جان را به یادت آورد و هوای تازه، روحانیت گم شده در حصار زمان را؛

یعنی نه فقط به گل و برگ، که به ساقه و ریشه نیز بیندیش؛

یعنی به آستان لطف خداوندی پناه ببر و بخوان: «یا مقلب القلوب...».(1)

ص:63

از شهید، هیچ دستی، در بهار، گلی نکاشته است.

خانه تکانی بهار، آب و جارو کردن بایدها و نبایدهاست. دید و بازدیدهای زندگی، بدون سرزندگی نمی شود. خانه بهار، درون شماست! خورشیدها را خبر کنید. پرنده با بال هایش و انسان با همت بلند خویش پرواز می کند! بر بال های بهار، همه جا تماشایی است. تقدیر بهار، تقدیر شماست. بهار، شمایید! این گناه بهار نیست که بر ساکنان زمین، در هر تقدیم تنها یک بار می دمد! رسیدن، «حرکت» می خواهد. «بهار» همیشه در کار است و غنچه هایش _ هرچند سربسته _ به قدر یک عالم حکایت دارد.

چشم بهار، به شماست و دست هایتان!(1)

ص:64

تنها، همیشه در زمستانی سرد و تاریک به سر بری و موجودات دیگر بر تو پیشی بگیرند؛ همه جوانه بزنند؛ طراوت یابند؛ شکوفه و میوه دهند و تو ساکت و بی حرکت بمانی و تنها ناظر باشی.(1)

ص:65

ما بیاموزد و من هیچ کدام از اینها را درک نمی کردم. همه چیز برایم معما بود و حتی معما بودنش را نیز نمی دانستم.(1)

هفت سین، رمزی است از هفت آسمان؛ زیرا «سین»، رمز «سموات» و «سماء» است و در بالای سفره، قرآن و آیینه و ماهی.

تنها با نقش کردن آیات قرآنی در آیینه قلبمان است که می توانیم. از این زمین تنگ و تاریک و تنگناهای زندگی ظلمت بار زمین به آسمان ها پر گشاییم و در دریای جود الهی همچون ماهی شناور شویم. افسوس که گاه این معانی را نمی بینیم و تنها ظواهر را می بینیم. صد افسوس که همچون بیگانگان حقیقت، هفت سین آسمانی را تنها در سفره ای رنگین آن هم از نوع زمینی خلاصه می کنیم.

ص:66

آن روز خوب یادم هست، دوازدهمین روز بهار بود. دوازدهمین روزی که رویش جوانه در سرزمین فریاد آغاز شده بود. آن روز، آفتاب سیرتان تاریخ، برای همیشه صورت سیاه شب را زیر تلی از تیرگی ها مدفون ساختند و پیروزی خون بر شمشیر را جشن گرفتند.

دوازدهم فروردین، یوم الله و از روزهای جاودان الهی است.

دوازدهم فروردین؛ یعنی تجلی باشکوه خشم دریا در تلاقی آسمان و آفتاب؛ آسمانی که آیینه خون پاک شهیدانمان بود و آفتابی که غیرت تابیدن داشت.

دوازدهم فروردین؛ یعنی رویش جوانه های سرخ در باغ انقلاب.

دوازدهم فروردین؛ یعنی زهر در کام تیره دلان ریختن و از سنگدلی کوردلان گریختن.

دوازدهم فروردین؛ یعنی همت بلندمردانی که عَلَم سپیده را بر دوش کشیدند و باران باران در سوگ صنوبران رفته گریستند.

دوازدهم فروردین؛ یعنی مهر امام در دل های خسته و مُهر سکوت و نابودی بر دهان کسانی که چشم های کورشان، نور را برنمی تابید.

دوازدهم فروردین؛ یعنی فروغ حماسه و رؤیت آفتاب تابنده انقلاب اسلامی؛ ودیعه الهی در آستین سبزپوشان و رایحه گل محمدی در مشام دنیایی که هنوز هم شکوفایی را باور ندارد؛ درایت امتی خداجو که نسیم بهشت را در پیام های روح بخش خمینی یافت.

در نظر هر کودکی که در این مدرسه، الفبای شهادت آموخته باشد، دوازدهم فروردین، یادآور خاطره خوش شهیدان پیروزی است که دل هایشان را با نسیم بهاری دوازدهم فروردین آشنا کردند تا همیشه بهاری

ص:67

بمانند و همچون کبوتران سبک بال آزادی و آزادگی در آسمان عشق به پرواز درآیند. هر آموزگاری که در مکتبش، نهال سرخ دوازدهم فروردین را آبیاری کند، آسمان آسمان پرنده در صحن باشکوه نگاهش به پرواز درمی آید و بر شانه هایش، بیرق سبزگون «بیست و دوم بهمن» می روید.

بیاییم دوازده فروردین را با دوازده شمع روشن بر مزار پاک شهیدانمان آذین بندیم و با شاگرد راستین امام، خامنه ای عزیز، میثاقی دوباره ببندیم که تا همیشه در شمار درختان ایستاده این باغ باشیم و هر چند، گاه تیشه استکبار، قامت بلندمان را تهدید کند، ریشه هامان همچنان زنده باشند و بهار از آوندهای فطرتمان سرچشمه بگیرد.

دوازدهم فروردین، روز شکوهمند جمهوری اسلامی را عاشقانه ارج می نهیم، با این امید که پاسدار واقعی ارزش های والایمان باشیم.(1)

ص:68

اگر قدر بهار انقلاب و بهار اعتقادمان را بدانیم و در رگ های جانمان نشاط آن را حس کنیم، بهار طبیعت در قلب ما نیز جوانه می زند و جانمان در چشمه عرفان و عشق شناور می شود. آن روز دیر نیست و آن مقصد پرشکوفه دور نیست؛ دوری راه هیچ گاه مشکلی ایجاد نمی کند، به شرط آنکه نگذاریم دیر شود... .

ص:69

بهار می آید، مبادا در بکوبد و در را به رویش باز نکنیم. مبادا گلوبند غنچه اش را به گردنمان نیاویزیم.

ص:70

نوع دوستی و اصالت بود و امروزهایمان خالی از عشق، و فردا...؟! فردایی که اگر قداست بهار را پاس نداریم و شکوفایی اش را در دفترچه پاییزی ذهنمان تخمین نزنیم، به تاراج خزان دچار می شویم و دیگر نشانی از بهار و قبیله پرشکوهش نمی یابیم.

بیاییم درختان معنویت را آب دهیم و اگر روزی ابرها کوچیدند و چشمه ها خشکیدند و آواز قناری ها بر شاخسارها پژمردند، با اشک دیدگانمان، درختان معنویت را سیراب کنیم.

ص:71

زمین، زمین مهربان که در تازه ترین و شگفت ترین تحول خود، ناگهان سینه می گشاید، مادروار. و بهار با تازه ترین جلوه خود به تجلیل زمین می آید، با نگاهی سبز، با دست هایی سبز، با سبزترین تکراری که به صبوری با خود می آورد. عید می رسد، ضربان هستی شدت می گیرد، همه چیز به ناگهان تپیدن می آغازد. انسان بر آمدن چنین تحولی، چه تدبیری اندیشیده است؟ در برابر او که مدبر لیل و نهار است؟!

وقتی هستی دست می گشاید، انسان چه دارد که از گریبان حضورش به در آرد و تقدیم کند؟ وقتی زمین به بهار می رسد، انسان از کدام سمت به ملکوت متصل می شود؟ کجا می ایستد تا کاینات، شولای سبز رسالت بر دوش او افکند؟

بهار از کدام گوشه آفرینش به تبرک همیشه بهار جان آدمی می آید؟ این سال، که کوله بار بهار بر دوش، از راه می رسد، آیا نقطه آغازی است در درک عمیق انسان از نظامی که او را و تمام هستی را به سوی ابدیت مطلق می کشاند؟ آیا انسان توان درک جایگاه خود را در این نظام دارد؟ می داند که در کجاست و چرا؟(1)

ص:72

بهار، روح مسیحایی زندگی و آب زلال حیات و شراب ناب بهشتی است که آدمی را زنده و سرمست می سازد.

بهار، به وسعت دل های مهربان، به زلالی رودهای خروشان و شادابی شکوفه های خندان است.

بهار، در واژه واژه قرآن است؛ در طراوت نسیم تلاوت و در شورانگیزترین لحظه های استجابت است.

بهار را می شود در دیده های بارانی مولا علی علیه السلام و در هدیه تبسم زهرا علیه السلام یافت.

صدای بهار از نغمه «الیه رِضا بِرِضاکَ» حسین علیه السلام به گوش می رسد.

اهل بیت پیامبر علیهم السلام بهارند، با همه طراوت و رحمت و زیبایی.

می شود بهار را در یک صبح آدینه با آوای ندبه به انتظار نشست.

بهار در دیده های بارانی مولا «سید علی» به هنگام قنوت، دیده را می نوازد و در تبسم آسمانی او هنگام دیدار با جوان ها به چشم می خورد که خود بارها فرموده است: «هنگامی که با جوانان هستم، احساس طراوت می کنم».

بهار در دیدگان منتظر رزمندگانی بود که به شوق شهادت و به عشق وصال، از خاک تا خدا پر کشیدند.

بهار را می توان در مناجات سحرگاهی جانبازی یافت که نیمی از وجودش تا خدا، پرواز کرده و نیم دیگرش، پاسداری ما را از خون بهارآفرینان به نظاره نشسته است.

ص:73

بهار واقعی، نشاط معنوی و غیرت دینی به همراه دارد و اهل بهار، اهل دلند و هر روزِ اهل دل، «نوروز» است.

اهل دل، در هر سحرگاه بهاری، به هنگام لحظه تحویل، هفت سین می گسترند و آن را به «سجده»، «سلام»، «سلامت»، «سعی»، «سداد»، «سرور» و «سربلندی» می آرایند.(1)

ص:74

تازه ای بسازد و سپاس هستی آفرین زیبا را به جای آرد. عید نوروز می آید تا نوید سالی خوش و خرم را به آدمی بدهد. سالی سرشار از نعمت و طاعت. سالی پر از یاد خدا.(1)

ص:75

سینه ها، شکسته و کدورت در خانه، نشسته و دشمنی از بیکاری، خسته می شود.

آشتی، سفره هفت سین بر ایوان می نهد و نقل و نباتِ بوسه بر سر و روی مردمان می افشاند و آن گاه برق امید و آرزو در دیدگان می نشاند.

چون بهاران می شود، غم می رود

کینه های مردمان کم می شود

آشتی بر خانه ها در می زند

دوستی بر بام ها پر می زند

کاینات، دست نیاز به درگاه بی نیاز دراز می کند تا قلم عفو بر جرایم کشد و زندگی از نو آغاز شود و راه ورود به عالم وجود باز گردد.

بدین سان، خزاینِ لطف و احسان، از بارگاه ایزد منان، جاری می شود و گوهرهای عفو و گذشت پروردگار فراگیر می گردد و رزق خلایق، آن چنان که لایق همگان است، ارزانی بازار جهان می شود.

بود این جهان، جلوه ذات دوست

بهاران، نسیمی خوش از زلف اوست

جهان خرّم از لطف پروردگار

مصفا شود جان و دل چون بهار

اگر مهر جویی، بهاران نگر

به پاکی عشق هزاران نگر

ص:76

دل از کینه ها پاک و خالی شود

تو گویی جهانی خیالی شود(1)

ص:77

قلب و چشم ما یا جولانگاه شیطان است یا خلوتگاه رحمان. در طلیعه سال نو، این دو پایگاه بزرگ را به دوست می سپاریم تا در شبیخون شیطان از کف نرود و منزلگاه وسوسه ها و تشویق ها و تردیدها نگردند.

خدایا! در آستانه بهار، ما را به دست محبتی که بر سر قلب و دیده مان می کشی، بنواز!(1)

ص:78

همان گونه که گل های خوش بوی بهاری با عطر دل انگیز و روح پرور خود، مشام همگان را می نوازد، انسان های پاک و نیکوکار نیز عطر پاکی و رایحه نیکی خود را در جامعه می افشانند و با گفتار و کردار خود، مردم را به خصال نیک و مکارم اخلاق فرامی خوانند.

در خانه تکانیِ دل هایمان، غبار کینه و کدورت را بزداییم و گل های صفا و صداقت را زینت بخش زندگی و اخلاقمان سازیم. وقتی در بهار، همه چیز «نو» می شود، ما چرا «نو» نشویم؟(1)

ص:79

بهار، فصل طرب بلبلان، رقص ساقه ترد درختان و نجوای نسیم در گوش جوانه های نوشکفته است.

سر آن نداریم که به توصیف بهاری بپردازیم که پیشینیان و پسینیان به ترسیم و وصف لطافت ها و زیبایی های آن پرداخته اند و خواهند پرداخت. سخن از نگاهی است که از این همه نقش شگفت باید بگذرد و به ژرفای آنها راه یابد.

هیچ معلوم نیست بهار امسال چندمین بهار زمین است، ولی می دانیم ذهن زمین از بهار، یادها دارد و تجربه بهار در این مدار، هماره تکرار شده است و این تکرار و تحول روزگار بی فصل قیامت ادامه خواهد یافت. این آمد و شد مهم نیست. مهم این است که ما در کجای بهار ایستاده ایم و چند بهار در ما شکفته است.(1)

ص:80

ص:81

ص:82

سجاده سبزی که به الوند گشوده است

تفسیر لطیفی است ز پاکی دل کوه

این چشمه که از چشم دماوند گشوده است

سرشار ز شیرینی شیدایی خویش است

این غنچه که لب را به شکرخند گشوده است

پاک است طرب نامه خوش بوی سلوکش

این گل که چنین چهره خرسند گشوده است(1)

ص:83

هیاهوی گنجشک های حقیر

ربطی به بهار ندارد

حتی کنایه وار

بهار غنچه سبزی است که مثل لبخند باید بر لب انسان بشکفد

بشقاب های کوچک سبزه

تنها یک «سین»

به «سین»های ناقص سفره می افزاید؛

بهار کی می تواند

این همه بی معنی باشد؟

بهار آن است که خود ببوید

نه آنکه تقویم بگوید.(1)

ص:84

زین چمن، «بیدل»! نه سروی رست و نه شمشاد رست

از خیال قامتش، دودی به سر دارد بهار(1)

ص:85

چنگ در پرده همین می دهدت پند، ولی

وعظت آن گاه کند سود که قابل باشی

در چمن، هر ورقی، دفتر حالی دگر است

حیف باشد که ز کار همه غافل باشی

نقد عمرت ببرد غصه دنیا به گزاف

گر شب و روز در این قصه مشکل باشی

گرچه راهی است پر از بیم ز ما تا بَرِ دوست

رفتن آسان بود ار واقف منزل باشی

حافظا! گر مدد از بخت بلندت باشد

صید آن شاهد مطبوع شمایل باشی(1)

ص:86

ص:87

وصال آمد، وصال آمد، وصال پایدار آمد

ربیع آمد، ربیع آمد، ربیع بس بدیع آمد

شقایق ها و ریحان ها و لاله خوش عذار آمد

کسی آمد، کسی آمد که ناکس زو کسی گردد

مهی آمد، مهی آمد که دفع هر غبار آمد

دلی آمد، دلی آمد که دل ها را بخنداند

می ای آمد، می ای آمد که دفع هر خمار آمد

کجا آمد، کجا آمد، کزین خانه نرفته است او

ولیکن چشم، گه آگاه و گه بی اعتبار آمد

کنون ناطق خَمُش گردد، کنون خامُش به نطق آید

رها کن حرف بشمرده، که حرف بی شمار آمد(1)

ص:88

ص:89

کهنه و قدیمی است، رها می کنند. هر که از خورشید، احساس بی نیازی کند، جاهل است.(1)

از دیرباز نوروز ایرانیان به آداب و عادت های پسندیده ای آراسته بوده است که معمولاً در باورهای دینی مردمان این مرز و بوم ریشه دارد و از سوی معصومان علیهم السلام بدان ها سفارش شده است. بهار طبیعت، فرصتی مغتنم است تا دوباره بر آداب و رسوم نوروزی مروری داشته باشیم و عادت های پسندیده را از ناپسند تفکیک کنیم. در ادامه، فرازهای مهمی از آداب و عادت های پسندیده در نوروز، به اختصار بررسی می شود.

ص:90

باشد، خیری نیست.(1)

ج) آنچه انسان های با کرامت را در شادمانی و سرور از فرومایگان جدا می سازد، همان تفاوت دیدگاه درخواسته های درونی آنهاست. در برخی روایت ها، شادی مؤمن از شادی کافر جدا شده است. مثلاً شادی مؤمن در یاد خدا و فرمان برداری از پروردگار است و اندوهش در گناهانی است که از او سر می زند؛ در حالی که سرور و نشاط کافر در لذت بردن از امور مادی و غوطه ور شدن در لهو و لعب و شهوت دانسته شده است.

باید دانست که در بینش توحیدی، ابزار خاصی برای ایجاد سرور باید باشد؛ همچنان که برخی با دیدگاه های مادی، ابزاری را برای ایجاد سرور معرفی می کنند که در دیدگاه مذهبی عامل شادمانی نیست، بلکه موجب اندوه دنیوی و اخروی است.

د) ناکامی های این جهان برای کسی که لذت ها و کام یابی ها را منحصر به خوشی های دنیا می داند، بسیار جانکاه و شکننده است. چنین کسی که استفاده از لذت ها را به زمان تولد تا مرگ محدود می داند، با از دست دادن یا نرسیدن به اموری که بدان دل بسته است، رنج فراوان خواهد کشید و دلهره مرگ بر اضطراب چنین انسانی خواهد افزود. در مقابل، مؤمنان که سرای جاویدان اخروی را منزلگاه دایمی می دانند و برای هر رنج و غمی، پاداش و برای هر ناکامی، لذتی گواراتر امید دارند، رنجی نمی بینند و در پرتو این باور، از شادمانی دنیوی نیز بهره مند می شوند.

ه) استاد شهید مطهری می گوید:

ص:91

انسان فطرتا جویای سعادت است و از تصور وصول به سعادت، غرق در مسرت و شادمانی می گردد و به عکس از خوف آینده ای شوم و مقرون به محرومیت، لرزه بر اندامش می افتد و دچار اضطراب می گردد. در اینجا، ایمان مذهبی، به انسان نسبت به جهان، اعتقاد و اطمینان می بخشد و به این ترتیب، دلهره و نگرانی را از او دور می کند و به او آرامش می دهد.(1)

بر اساس همین اطمینان است که موج های شکننده، او را زبون و ناامید نمی کند و با احساس دلگرمی به عنایت های بی شمار الهی، آینده را روشن می بیند و خود را در نبرد با مصایب زندگی، پیروز و سربلند می یابد. بنابراین، برای روشن نگاه داشتن چراغ امید در دل ها باید به خداوند متعال و قدرت بی پایانش دل بست و با واگذار کردن امور به او، فرحناکی دایمی خود را تضمین کرد.

و) انسان از پذیرفتن ناکامی ها و محرومیت های بسیاری در زندگی ناگزیر است. در این میان، چگونگی رویارویی با آنها مهم است. مکتب وحی با بیان حقایق این عالم و واقعیت های موجود در آن و سنجش آن با نعمت های اخروی، آن چنان مؤمن را آماده می سازد که در برخورد با مشکلات، به راحتی می تواند از خواسته نفسانی خود بگذرد و در مقابل هیچ مصیبتی، احساس درماندگی و شکست نکند. همین امر، زمینه ایجاد شادمانی را در درون او فراهم می سازد.

ز) خوش بینی، یکی از عوامل آرام بخش و زمینه ساز شادی هاست؛ همان گونه که بدبینی و پندار بد درباره محیط و اطرافیان و جامعه، هر شیرینی را تلخ جلوه می دهد. وقتی آدمی در برابر جهان و رویدادهای آن

ص:92

توجیهی نداشته باشد، خود را در مقابل رخدادها مات و مبهوت می بیند. چنین کسی با بروز حادثه ای ناگوار، خود را می بازد و از زندگی دل سرد می شود. اگر وی به محیط پیرامون خود و مجموعه هستی، با دید حکمت و عدالت بنگرد و هر چیز را به جای خویش نیکو بداند، در درون خویش آرامش و اطمینان خاصی احساس می کند که زمینه ساز شادی است. این ارمغان عظیم در سایه ایمان و اعتقاد توحیدی حاصل می گردد.

ص:93

ج) به شادی های زودگذر دل نبندیم. بدانیم تمام جلوه های دنیا می گذرد و ماییم و اعمالمان. بکوشیم از لحظه لحظه عمرمان، سرمایه و توشه ای برای سرای دیگر فراهم آوریم.

د) نشاط و شادی در پرتو رضایت مندی از رضای خدا و یقین، به دست می آید و اندوه و غم، در شک و ناخشنودی از مقدرات الهی حاصل می شود.

ه) لذت و خوشی همیشه در انجام دادن نیست؛ گاهی نیز در پرهیز کردن است. به قول سعدی:

اگر لذت ترک، لذت بدانی

دگر لذت نفس، لذت نخوانی

به واقع، انسانی در زندگی شاد است که از گناه بپرهیزد و حدود الهی را رعایت کند. برآورده کردن تمایلات از هر راهی که باشد، شادی آفرین نیست. گاهی پرهیز از برآوردن آنها، لذت بخش تر است.(1)

و) بیشتر مردم نمی توانند شاد باشند؛ چون در «زمان حال» زندگی نمی کنند و همواره به «دیروز و فردا» می اندیشند. امام علی علیه السلام فرموده است:

نگرانی روزی را که نیامده، بر امروز میفزا و قلبت را از اندوه گذشته آکنده مساز که تو را از آمادگی برای آینده بازمی دارد و نگرانی های سال را بر نگرانی امروزت اضافه مکن که برای امروز، مشکلات خودش کافی است.(2)

ص:94

ز) آنان که در پی شادی همیشگی هستند، در واقع، به دنبال سیمرغی دست نایافتنی اند. اساسا رشد و کمال آدمی، تنها در دست یابی به شادی مطلق نیست؛ غم هم برای ما ضروری است و فرآیند تکامل را تسریع می بخشد. با وجود این، همه در جست وجوی شادی اند و از غم می گریزند.(1)

ص:95

با روی باز و تبسمی بدون خنده، با دیگران روبه رو می شد. ایشان فرموده است: «اِنِّی لاََمْزَحُ وَ لا أَقُولُ إلاّ حَقّا؛ من خود شوخی می کنم، ولی هرگز جز حق چیزی نمی گویم».(1)

مؤمن با توجه به نوع نگاه و طرز تلقی ویژه ای که نسبت به عالم هستی، جامعه بشری و خود دارد، همواره بانشاط و پرتحرک است و کمتر گرفته و اندوهگین دیده می شود؛ زیرا او راضی به رضای خداست و همه چیز جهان را بر اساس مصلحت و حکمت خداوند می داند. او خودش را نیز در صورتی که باایمان و وظیفه شناس باشد، فردی کام یاب می شمارد. در حدیث دیگری از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می خوانیم: «مؤمن اهل مزاح و شوخی است، منافق دارای چهره درهم کشیده و غضبناک است».(2)

در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام چنین آمده است: «هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه در او به نوعی «دعابه» وجود دارد.»(3) از ایشان پرسیدند: منظور از «دعابه» چیست؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «مزاح».

امام رضا علیه السلام می فرماید: مردی اعرابی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله می آمد و برای حضرت هدیه می آورد و همان جا می گفت پول هدیه مرا مرحمت کن. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می خندید. حضرت هر وقت غمناک می شد، می فرمود: ای کاش آن اعرابی می آمد.(4)

ص:96

نوشته اند روزی پیرزنی نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد. آن حضرت به وی گفت: هیچ پیری وارد بهشت نمی شود. زن گریست. پیامبر ادامه داد: اما تو در آن روز پیر نخواهی بود؛ زیرا خداوند فرموده است: «إِنّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکارًا؛(1) در روز قیامت ما آنها را دوباره ایجاد می کنیم و آنان را دخترانی جوان قرار خواهیم داد».

انس می گوید: مردی نزد رسول الله صلی الله علیه و آله آمد و از ایشان شتری خواست. به وی گفت: تو را بر بچه شتری سوار خواهم کرد. عرض کرد: بچه شتر به چه درد من می خورد؟ حضرت فرمود: مگر هر شتری بچه شتر دیگر نیست؟ سپس شتری توانا به وی داد.(2)

در جای دیگر می خوانیم زنی نزد رسول الله صلی الله علیه و آله آمد و گفت: شوهرم با شما کاری دارد. پیامبر فرمود: شوهرت کیست؟ آیا همان است که چشمان سفیدی دارد؟ زن گفت: نه به خدا، چشمان او سفیدی ندارد. پیامبر فرمود: چرا، در چشم او سفیدی است. زن باز بدون توجه به اصل ماجرا، این موضوع را انکار کرد. سپس پیامبر گفت: هیچ کسی نیست، مگر اینکه اطراف مردمک چشم او سفید است.(3)

نمونه های دیگری نیز در منابع روایی آورده شده است که اصل شوخی را امر ناپسندی نمی دانند. با این حال، از دو موضوع باید پرهیز کرد:

1. زیاده روی در کمیت و کیفیت شوخی؛

ص:97

2. آلوده شدن شوخی و مزاح به جنبه های غیرشرعی و گناه. بی شک، شوخی و خنده باید متناسب و به جا باشد. شوخی زیاد، انسان را دلقک مآب می کند و آثار مخربی بر جای می گذارد. در این راستا به چند مورد اشاره می کنیم.

از نظر کیفیت چنان که از روایت برمی آید، خنده مؤمن، لبخند است. همچنین بزرگان دین، قهقهه را نکوهش کرده اند. محتوای شوخی نباید خلاف ادب و آلوده به گناه باشد. همچنین نباید به بهانه شوخی، دیگران را مسخره کنیم. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «اَذَلُّ النّاسِ مَنْ أهانَ النّاسَ؛ پست ترین مردم کسی است که به مردم اهانت کند».(1)

ص:98

ص:99

می توانند با رد رذایل اخلاقی و طرح مشکلات فرهنگی، اقتصادی، نشاط و شادی را هم به مردم هدیه کنند. ازاین رو، در برنامه سازی های طنز نوروزی، بهتر است این نکات رعایت شود:

ص:100

از القاب نامناسب و خطاب های تحقیرکننده (اسب آبی، مارمولک، خروس) و تکیه کلام های بیهوده و نازیبا (سیم سالامی و...) نباید در برنامه های طنز استفاده شود؛ زیرا در آداب معاشرت عمومی جامعه، تأثیر منفی بر جای می گذارد و به سرعت در میان عامه مردم به ویژه جوانان رواج می یابد.

ص:101

شبانه تلویزیونی در هر فرصت مناسبی به کار گرفته شود. در این زمینه برنامه های زیر می تواند کارگشا باشد.

ص:102

خوبی برای گزارش ها به شمار می روند. تولد نوزادان، زندگی دوقلوها و چندقلوها، شوخی پدربزرگ و مادربزرگ ها، مزاح کاسبان و مانند آن، موضوع هایی هستند که شادی را به خانه مردم می آورند. حتی می توان از افراد خواست لحظه های شاد زندگی خود را در قالب فیلم و CDبفرستند. همچنین می توان افراد خوش ذوق را شناسایی کرد.

ص:103

6. آیا لازمه شاد بودن، شوخی و مسخرگی است یا می توان شادی را با جدیت در هم آمیخت؟

7. شادی بیشتر در درون انسان ریشه دارد یا متأثر از بیرون است؟

8. چه کنیم تا شادی هایمان با گناه درنیامیزد؟

9. آیا تنها با خندیدن می توان به زندگی شادی بخشید؟

10. علت ناپایداری بعضی شادی ها چیست؟

11. آیا غم ها و غصه ها را می توان با خندیدن به فراموشی سپرد؟

12. تبسم و لبخند چه تأثیری در نشاط فرد و اجتماع دارد؟

13. قهقهه و خنده بسیار، در فرهنگ اسلامی چه حکمی دارد؟

14. چگونه می توان دیگران (کودکان، همسران، دوستان و خویشاوندان) را شاد کرد؟

15. راه های ایجاد شادی در جامعه چیست؟

16. شاد کردن چه گروه هایی در این ایام ارزشمندتر است؟

17. شما شادی و شاد کردن دیگران را در چه می بینید؟

ص:104

می زند.(1)

_ خنده ای که خدای والا آن را دشمن دارد، آن است که مرد سخن خشن و ناروا گوید که بخندد و بخنداند.(2)

_ خدا شوخی کننده را که در شوخی خود راستگو باشد، بازخواست نمی کند.(3)

_ زنهار، مبادا خوشحالی کنی به افتادن دیگران؛ زیرا نمی دانی زمانه با تو چه خواهد کرد.(4)

_ شوخی بسیار [و بیش از اندازه]، هیبت و جلال انسان را می برد.(5)

_ شوخی بسیار [و بیش از اندازه]، درخشندگی و نیکویی را می برد و سبب کینه و دشمنی می گردد.(6)

_ انسان کامل کسی است که گفتار جدی او بر شوخی هایش غالب باشد.(7)

_ بپرهیز از شوخی و بازی و مزاح بسیار و خنده و سخنان بیهوده.(8)

_ غلبه کردن شوخی در انسان، تصمیم جدی او را در کارها باطل کند.(9)

_ شوخی بسیار [و بیش از اندازه] نشانه نادانی است.(10)

_ کسی که عادت و شیوه عادت خود را در کارها شوخی قرار دهد، کار جدی او معلوم

ص:105

نشود.(1)

_ کسی که شوخی بر او غلبه کند، عقلش تباه شود.(2)

_ کسی که عقلش کم باشد، شوخی اش بسیار باشد.(3)

_ زمان های شادی به زودی ربوده شود.(4)

_ به اندازه شادی، کدورت و بدحالی است.(5)

ص:106

گاهی پرهیز از بعضی خوشی ها، خود، شادی آفرین است.

روز شاد روزی است که آلوده به گناه نیست.

ص:107

همه این شادی ها، سروری زودگذرند و نمی توانند روحم را نشاطی همیشگی بخشند.

آنها فقط صورت شادی دارند و به ظاهر شادی آفرینند.

مگر می توانم سفره رنگین خود را در کنار ناله جان سوز و نجیبانه کودک محروم همسایه، شادی آفرین بدانم؟

مگر می توانم خرج های بیهوده ام را که تنها گرایشی به سوی دنیای فانی است، شادی تصور کنم؟

مگر می توانم بر از دست رفتن گوهر گران بهای زندگی ام، وقت عزیزم که در میهمانی دیشب به غفلت و بیهودگی گذشت، مسرور باشم؟

مگر آن روز که به تجمل و ثروت زندگی ام، مباهات کردم و غرور و نخوت جانم را فرا گرفت، می تواند شادی جاودانه را برایم به ارمغان آورد؟

پوچی، چشم بستن بر واقعیت ها و فرو رفتن در خیالات، لحظاتی مرا تسکین می دهد و غرق در لذتی ناپایدار می سازد، ولی دیری نمی پاید که به اضطرابی جانکاه بدل می گردد.

گاه ساعاتی خود را از فکر عاقبت رفتار و کردار گذشته و هدف زندگی دور می کنم. احساس شادی موقتی، غم هایم را تسکین می بخشد، ولی دیری نمی پاید که دوباره افسرده می شوم و امواج غم، محاصره ام می کند و مرا به جست وجوی آرامش دیگری وامی دارد.

گاه مَسکنی دیگر می یابم. برای خلاصی از گفت وگوهای وجدانم به آن پناه می برم. خود را از قید همه چیز رها می کنم، به خنده های بی هدف، قهقهه های غفلت زا و مزاح های نامعقول پناه می برم؛ شنیده ام خنده بر هر درد بی درمان دواست.

ص:108

این مسکّن هم به سرعت تأثیر خود را از دست می دهد و دوباره در خلوت شبانه ام، فطرتم بانگ برمی آورد که: مرا چگونه آرام می سازی و چگونه شاد می کنی و مرا بازخواست می کند که فقط به فکر شادی خودت هستی! راستی چگونه می توانم طراوت شبنم حیات بخش نشاط حقیقی را بر برگ های جانم احساس کنم؟

شادی حقیقی چیست؟ ناگاه، جرقه ای ذهنم را روشن می کند و جمله هایی کوتاه، ولی شنیدنی در گوش جانم طنین می افکند: «شادی حقیقی در گرو آرامشی حقیقی است و آرامش حقیقی از آثار یقین. صاحب یقین امید و اتکایی به آفریده ها ندارد و از هیچ آفریده ای بیمناک نمی گردد. تنها ترس او از گناهان است و تنها امیدش به فضل و رحمت پروردگار. آرزوهای دراز را رها کرده و جز به آنچه خداوند برایش خواسته است، دلخوش نیست.

دنیاگرایی و حرص و طمع تو را از نعمت آرامش محروم می سازد و در پی آن گناهان، آسایش خیال را از تو خواهند گرفت! اگر از اهل یقین شدی و آخرت را بر دنیا برگزیدی، روحت آرام می گیرد و نشاطی حقیقی در او هویدا می شود. خوشحالی واقعی در اعمال نیکی است که تو را با آخرت پیوند می دهد. پس با طاعت و بندگی خدا و معرفت حقیقی اش، قلبت را همیشه شاد گردان».

در طنین این جمله ها، گم شده ام را می یابم؛ شادی حقیقی را که می تواند سرچشمه همه شادی ها باشد.

ص:109

ص:110

ص:111

خوش روزهایی شد عیان

آسایش مرد و زنان

از ناله های بی امان

آمد بهار ای دوستان

ای خالق خلق جهان

رحمی بکن بر عاصیان

نصرت بده اسلامیان

آمد بهار ای دوستان

ای خالق قدرت نما

نصرت بده دولت ما

رحمی بکن بر حال ما

آمد بهار ای دوستان

ای خالق کل نصاص

اشرار را کردی قصاص

ما را بکن از غم خلاص

آمد بهار ای دوستان(1)

ص:112

ص:113

گر آیند یک دم مصور شود

به عمری کز آن لحظه کاهد همی

به عیشی که منجر شود بر غمی(1)

* * *

به هر کار لذت تو را بیش بود

سرانجام رنج و غمت را فزود

چو باشی فراوان تو مسرور و شاد

ز آزردگی رخت خواهی بباد(2)

* * *

به بیهوده مشکن تو قدر سخن

بیندیش و می گوی، یا دم مزن

ز مضحک مبادا حکایت کنی

و گر خود نگویی روایت کنی(3)

ص:114

ص:115

از قول امام صادق علیه السلام چنین روایت می کند: «خداوند، زیبایی و آراستگی را دوست می دارد و دشمن، تنگ دستی و تظاهر به فقر است؛ زیرا خداوند وقتی نعمتی بر بنده ای ارزانی می فرماید، دوست می دارد که اثر آن نعمت را بر وی ببیند». از امام پرسیده شد: چگونه می توان اثر نعمت را دید؟ حضرت فرمود: «جامه اش را پاکیزه، بویش را خوش و خانه اش را گچ کاری می کند و حیاط خانه را می روبد و حتی روشن کردن چراغ پیش از غروب خورشید فقر را می زداید و روزی را فراوان می کند».(1)

ص:116

پاکیزه و پاکدامن پرورش دهد. خداوند در آیه شریفه زیر، انسان را به گیاه و محیط زندگی او را به زمین تشبیه کرده است. اگر این زمین شوره زار باشد، گرچه باران هم ببارد، رویش چندانی نخواهد داشت، ولی اگر حاصل خیز باشد، قطره های حیات بخش باران مؤثر می افتد و گل و سنبل در آن می روید.

و زمین پاک [و آماده]، گیاهش به اذن پروردگارش برمی آید، و آن [زمینی] که ناپاک [و نامناسب ]است [گیاهش] جز اندک و بی فایده برنمی آید. (اعراف: 58)

همچنین اسلام برای سالم سازی و پاکیزگی اجتماع مسلمانان را به برپایی نماز جماعت، امر به معروف و نهی از منکر سفارش می کند. امام علی علیه السلام درباره امر به معروف و نهی از منکر می فرماید: «به معروف امر کن و از منکر نهی کن، به کار خیر عمل کن و از کار بد مردم را بازدار».(1)

در جایی دیگر می فرماید:

پذیرا باشید دستور معروف را و خود نیز بدان دستور دهید و بپذیرید نهی از منکر را و خود نیز از آن نهی کنید.(2)

بنابراین، بهتر است در آستانه بهار و نوروز، خانه تکانی محیط اجتماع به ویژه دستگاه های فرهنگی کشور، رسانه های جمعی و اداره ها آغاز شود. به این ترتیب که این نهادها به عملکرد سالیانه خود بنگرند، نقاط ضعف را برطرف و نقاط قوت را تقویت کنند و با فکری نو و تازه، در اندیشه خدمت رسانی بهتر و بیشتر به بندگان خدا باشند. به این ترتیب، محیطی

ص:117

شاداب و باطراوت برای همگان فراهم خواهد آمد. خوشا به حال آنان که هم زمان با تغییر طبیعت، تحولی در خود، دیگران و اجتماع ایجاد می کنند.

ص:118

دوران امیری خود که سه تا پانزده روز است، به مردم دستور می دهد خانه های خود را تمیز کنند، با هم آشتی کنند، زندانیان بی گناه را آزاد کنند و به وضعیت محرومان و نیازمندان رسیدگی کنند.

شیوه انجام آن نیز بدین گونه است که در ایام عید نوروز، مردم یک نفر را از میان خود به عنوان «میر نوروزی» انتخاب می کنند. وی برای خود کابینه ای دارد که از این افراد تشکیل می شود: کهن وزیر (پیرمرد شوخ و بذله گو)، وزیر دست راست که صادرکننده احکام منطقی است، وزیر دست چپ صادرکننده فرمان های مسخره و غریب است، میرزا(منشی)، عده ای خدمتکار.

ص:119

9. آیا افزون بر لباس جسم، روح هم نیاز به لباس نو دارد؟ لباس تقوا چیست؟

10. لباس خوب و مناسب چه ویژگی هایی دارد؟

11. چشم و هم چشمی چه پی آمدهایی دارد؟

12. آیا برای «نو» شدن در عید باید از «مُد» پیروی کرد؟

ص:120

_ اگر در سال نو، از نو کردن روح خود ناتوانیم، بهتر است با نگاه نو ببینیم که گرد و خاک ناتوانی کجا نشسته است؛ توی دلمان یا در خانه همسایه؟

_ مزار شهیدان، مکان مناسبی برای آغاز نوروزی با گل و گلاب است.

ص:121

ما اگر اهلش باشیم، اگر ذوق شکفتن و شوق روییدن و سبز شدن و برآمدن و عشق جوانه زدن و رشد یافتن در ما باشد، می توانیم در کنار «تحویل سال»، شاهد «تحویل حال» هم باشیم.

می توانیم با عوض شدن تقویم، اخلاق خود را هم عوض کنیم.

می توانیم با کنار نهادن تقویم کهنه، رفتار ناپسند خویش را هم دور افکنیم.

حیف نیست که سال عوض شود، ولی ما عوض نشویم؟

بیایید کمی در کارنامه پارسال خود تأمل کنیم؛ چه بودیم؟ چه کردیم؟ چه شدیم؟ تا کجا آمدیم؟ چه به دست آوردیم؟ چه از کف دادیم؟ در داد و ستد عمرمان با «زمان» سود کردیم یا زیان بردیم؟

چرا ما هماهنگ با کاروان هستی، گام برنداریم؟

چرا ما «نو» نشویم؟(1)

ص:122

تکلم بهار آسان است و تجسمش نیز کار دشواری نیست، بلکه پاس داشتن قداست و حرمتش، طاقت فرساست و هر دلی نمی تواند این جاری سبز سرشار را به مسیری حساب شده و معین هدایت کند.

آی منتظری که دلواپس قدم های سبزترین مسافری...!

آن گونه که در دیده، انتظار یک قطره از زیارت سبزش را می کشی، در دل نیز، خانه ای بساز تا بهار در آن چند وقتی سکنا گزیند و دلخوش باشد که میزبان صمیمی و قدرشناسی چون تو دارد.

آی... همسایه محبوب که خانه ات را به خاطر استقبال از بهار غبارروبی کرده ای و کوچه را به پاس آمدنش با شاخه های «گلایل» زینت بخشیده ای! آیا خانه دلت را از غبار کینه و نیرنگ دور ساخته ای و شانه های فطرتت را از گرد تألم و تزویر تهی کرده ای؟

به راستی، بهار چه مفهومی دارد؟ آیا با شنیدن این واژه حیات بخش تنها به یاد شکفتن می افتیم و خندیدن غنچه ها را در چشم باغ استنباط می کنیم؟

بهار، استنباط سبزی برای ساده زیستن است؛ پس بدا به حال ما اگر بهار را فقط در آواز پرندگان و سرود جویبار و شکفتن غنچه ها نظاره گر باشیم.

ص:123

روز روشنشان، همچون شب، تاریک است و چراغ های پرنور خانه ها و تالارها و مهمانی هایشان، نمی تواند «ظلمت درونی» را از دل و جان و زندگی شان بزداید.

باری... بهار در پیش است. روییدن هم، کار هر چیزی است که حیات دارد. از سنگ و دیوار کسی امید و انتظار رویش ندارد، ولی از گیاه، چرا؛ و از انسان بیشتر؛ چرا که انسان علاوه بر حیات گیاهی و حیوانی، که با نباتات و حیوانات در این رتبه شریک است، «حیات انسانی» هم دارد.(1)

«پس ای انسان بروی و برآی...».

ص:124

نوروز، فرصت آشتی انسان هاست با طبیعت، پس از چشیدن سوز زمستان؛ روزی است که ما در آن زبان به هم دلی می گشاییم؛ فرصت زدودن کینه ها از سینه هاست؛ زمان تابش آفتاب مهربانی بر سرزمین قلب های مردمان است؛ هنگام تداعی پاکی و طهارت در ذهن زمین و زمان است و آبشار مهری است که باید در جانمان سرازیر شود و در دستمان جاری.(1)

ص:125

ص:126

آنان، حاجت های خویش را از خداوند درخواست کند.(1)

در روایت دیگری آمده است: مردی به حضور پیامبر رسید و پرسید: ای رسول خدا! من سوگند خورده ام که آستانه در بهشت و پیشانی حورالعین را ببوسم، اکنون چه کنم؟ پیامبر فرمود: پای مادر و پیشانی پدر را ببوس. او پرسید: اگر پدر و مادرم مرده باشند، چه کنم؟

پیامبر فرمود: قبر آنها را ببوس.(2)

همینطور بودند از دوستان، آشنایان، همکاران، اقوام و همسایگان که سال گذشته، بهار را با هم جشن می گرفتیم، ولی در سال جدید، جایشان در میان خانواده خالی است. ازاین رو، برای تسلی خاطر بازماندگان بهتر است دیدارهای نوروزی را ابتدا از خانه این عزیزان تازه درگذشته آغاز کنیم.

ص:127

اتحاد و یک دلی تبدیل می شوند و چه روابطی که با یک احوال پرسی کوچک دوباره برقرار می گردند.

دید و بازدید در سلام و احوال پرسیِ ساده و تفننی نیست، بلکه آشنایی با غم ها و مشکلات یکدیگر و تلاش جمعی برای زدودن آنهاست. دید و بازدید، سپری کردن ساعتی به خوش گذرانی و بطالت نیست، بلکه آرامش روح و روان و ضامن امنیت خاطر انسان هاست؛ چه، آن گاه که مردم از حال یکدیگر باخبر باشند و مشکلات دیگری را مشکل خود بدانند و چون مهره های گردن بندی پیوسته در صفی واحد قرار گیرند؛ اضطراب، نگرانی و افسردگی، روح و روان جامعه را تهدید نخواهد کرد.

از همین روست که این سنت نیکوی اسلامی در سخنان معصومان علیهم السلام که تجسم اخلاق و معاشرت نیکو هستند، بسیار تأکید شده است:

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «لا تَقْطَعْ رَحِمَکَ وَ اِنْ قَطَعْتَکَ؛ قطع رحم خود مکن اگرچه او از تو قطع کند».(1)

تجلی سفارش به دیدار و پیوند با اقوام و خویشان از روابط عادی و صمیمانه خانواده ها فراتر است و فراز زیبای آن، ایجاد پیوندی دوباره بین کسانی است که مدت ها با هم قطع رابطه کرده بودند.

به راستی، اگر به توصیه های دینی درباره این عادت نیکو جامه عمل بپوشانیم، سرانجام جامعه ای باصفا و به دور از دلخوری ها، کینه ها و قهرها خواهیم داشت.

ص:128

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «صِلُوا اَرْحامَکُمْ وَ لَوْ بِالسَّلام؛ با خویشاوندانتان پیوند داشته باشید، اگرچه تنها با سلام».(1)

اهمیت پیوند و ارتباط بین دوستان و خویشان تا آنجاست که پیامبر، انسان ها را به ارتباط کوچک حتی به میزان رد و بدل کردن سلام فرامی خواند.

آثار معنوی بسیاری درباره صله رحم آورده شده است که نمونه ای از آنها را بیان می کنیم:

امام صادق علیه السلام فرمود:

صله رحم، خلق را نیکو و دست را باز و نفس را پاکیزه و روزی را افزون و مرگ را به تأخیر می اندازد.(2) صله رحم و خوش رفتاری با همسایگان خانه ها را آباد کند و عمرها را بیفزاید.(3) صله رحم و احسان به دیگران، حساب را آسان کند و انسان را از گناهان بازدارد.(4)

امام رضا علیه السلام نیز نکته قابل توجهی را درباره صله رحم بیان داشته است:

مردی که صله رحم کند و از عمرش سه سال مانده باشد، خدا آن را سی

ص:129

سال کند؛ خداوند هر چه خواهد، انجام خواهد داد.(1)

براساس روایت ها، آثار صله رحم، افزایش عمر، آسان شدن حساب رسی در روز قیامت، ایجاد محبت، رفع بلاها، ازدیاد رزق و نیکویی اخلاق است.

ص:130

حتی کفر و شرک هم دلیل قطع رابطه مطلق با پدر و مادر نخواهد بود، چنان که خداوند در آیه پانزدهم سوره لقمان می فرماید:

هرگاه پدر و مادر تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی که می دانی باطل است، از ایشان اطاعت نکن، ولی با آنها در دنیا به گونه ای شایسته رفتار کن.(1)

ص:131

دیگران، حس هم دردی و کمک رسانی را تقویت کند، دیدارها به بهره وری رسیده است.

ص:132

مصافحه و معانقه کنند، خدای متعال رو به فرشتگان، مباهات می کند که: دو بنده ام را بنگرید! به خاطر من با هم دوستی و دیدار می کنند. بر من است که از این پس از عذاب، مصونشان دارم. چون برگردد، فرشتگان بدرقه اش می کنند و اگر تا شب بعد، از دنیا برود، از حساب، معاف می شود.(1)

وقتی دیدارها این همه فضیلت و ثواب دارد، چه محرومند آنان که به بهانه های گوناگون یا لجاجت ها و اندیشه های کودکانه و حقیرانه، با هم قهر و ترک رفت و آمد می کنند و درهای برکت را به روی خویش می بندند.(2)

ص:133

جلوه می دهد و آثار روانی ناخوشایندی همچون نفرت و افسردگی بر انسان و مخاطبان بر جای می گذارد. شاید نسبت به مخاطب و حتی خود فرد نوعی بی احترامی به شمار آید؛ زیرا انسان در چنین حالتی، شخص مورد احترام خود را دیدار نخواهد کرد و انسان محترم خود را جز با هیئتی موزون و آراسته آشکار نخواهد ساخت. بنابراین، زیبنده مقام مؤمن و وارسته نیست که با ناسپاسی، نعمت های خدا را قدر نشناسد و با ظاهری کثیف و پریشان، برادران خود را دیدار کند. امام صادق علیه السلام چه زیبا این نکته را بیان فرموده است:

خداوند زیباست و زیبایی و آراستگی انسان را نیز دوست دارد و تظاهر به فقر و ناآراستگی را مبغوض می دارد. به درستی که خداوند دوست دارد وقتی نعمتی به بنده اش عنایت می کند، نشانه آن را ببیند.(1)

از مجموع روایت هایی که آمادگی و آراستگی انسان هنگام دیدار با دیگران را مورد توجه قرار داده اند، پیداست که اسلام نه تنها به شخصیت فردی و باطنی انسان ها توجه دارد، شخصیت اجتماعی و ظاهری انسان ها را نیز در نظر داشته و هر دو را مرتبط با هم و متأثر از یکدیگر می داند.

ص:134

در نوروز به صلح و آشتی بیانجامد. امام علی علیه السلام می فرماید: «از بهترین خیرخواهی ها، اشاره کردن به صلح و آشتی است».(1)

قهر کردن، نارضایتی خداوند را به همراه خواهد داشت، چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم را از آن بازمی دارد. «از خدا بترسید و میان خویش را اصلاح کنید».(2)

از سوی دیگر، «اصلاح ذات البین» از عبادت های باارزشی است که بزرگان دینی بر آن تأکید کرده اند. حضرت علی علیه السلام در آخرین لحظه های زندگی، در بستر شهادت به این عمل سفارش کرده است: «اصلاح و آشتی دادن میان دو مسلمان بهتر از یک سال نماز و روزه مستحبی است».(3)

باید گفت در نوروز می توان به این سفارش عمل کرد. بد نیست بدانیم که اصحاب پیشوایان معصوم علیهم السلام ، حتی برای آشتی دادن مؤمنان هزینه هایی صرف می کردند. در جایی چنین نوشته اند: «بین ابوحنیفه، رهبر حجاج و دامادش در مورد میراثی مشاجره و گفت وگو شد. مفضل بن عمر کوفی که از خواص اصحاب امام صادق علیه السلام بود، بر آنها گذشت. چون مشاجره آنها را دید، ایشان را به منزل برد و با چهارصد درهم بین آنها را آشتی داد. آن مبلغ را هم از خود پرداخت و گفت: این وجه از من نیست، حضرت صادق علیه السلام پیش من نهاده است که هر گاه بین دو نفر از شیعیان نزاع شد، من بین آنها اصلاح کنم و مقدار مالی که به آن صلح می شود، از

ص:135

همان پول بپردازم».(1)

ص:136

می شوید، گناهی برایتان باقی نماند، جز آنکه بخشیده شود.(1)

یکی از ویژگی های مؤمن این است که عقده ها و اندوه ها را برای خودش و در درون خودش نگاه دارد و با مردم همواره با روی باز روبه رو شود. حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: «حُسْنُ اللِّقاءِ یَزیدُ فِی تَأَکُّدِ الاْخَاء؛ خوش برخوردی بر استحکام برادری می افزاید».(2)

برخورد نیکو و گشاده رویی، کینه ها را از دل ها می زداید و سبب از میان رفتن کدورت ها می شود. این صفت را در ابتدا می توان بیشتر به ظواهر برخوردها و امری سطحی و ظاهری مربوط دانست، ولی تأثیر آن عمیق است. باطن روابط انسان ها را نیز تحت تأثیر خود قرار می دهد، به گونه ای که سبب پیوند قلب ها و رفع تیرگی های موجود در میان انسان ها می شود.

حضرت علی علیه السلام دستور می دهد که با مردم با خوش رویی برخورد کن تا کینه های آنها را از میان ببری: «القیهم بالبشر، تمت اضغانهم».(3)

مردم با سه چیز زیبا می توانند دل های دوستانشان را به دست آورند و کینه ها را از دل دشمنانش بزدایند:

_ گشاده رویی در هنگام ملاقات؛

_ پی جویی از آنها وقتی که غایبند؛

_ خوش رویی با آنان در حضورشان.(4)

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز خوش رویی را عاملی برای رفع کینه دل برشمرده

ص:137

است: «خوش رویی کینه دل را می برد».(1)

با توجه به کارآیی و تأثیر بسیاری که در گشاده رویی وجود دارد، خوب است به خوبی ها بیندیشیم و کینه ها و سردی ها را با رفتن زمستان از خود دور کنیم. بندگان خدا را دوست بداریم و با آنها با مهربانی رفتار کنیم. اگر با هم خوش برخورد باشیم، راه امنیت و تفاهم در میان ما هموارتر و طعم زندگی شیرین تر می شود؛ پس بیایید عید نوروز را با گسترش روابط دوستانه و با لبخند دوستی، مبارک و فرخنده سازیم.

اِنَّ بُشْرَ الْمؤُمنِ فِی وَجْهِه وَ قُوَّتُه فِی دِینِه وَ حُزْنُه فِی قَلْبَهِ.(2)

همانا خوش رویی و شادمانی مؤمن در چهره اش آشکار است و قوت و توانایی او در امر دینش و حزن و اندوهش نیز در دلش است.

خوش رویی نشانه شخصیت و بزرگواری انسان است. انسان باشخصیت، به دیگران احترام می گذارد. از جمله فواید خوش رویی تأثیر عاطفی آن است. انسان خوش رو، همواره رعایت حال دیگران را از مهم ترین وظایف خود می داند. بنابراین، در عین بهره مندی از ظرفیت روحی فراوان که سبب بالا بردن میزان تحمل و صبوری وی می شود، بیش از آنکه به حالات و احساسات فردی خود اهمیت دهد، به احساس و شخصیت دیگران می اندیشد. بنابراین، دلیلی نمی یابد که با بغض و کینه و کدورت با اطرافیان و دوستان و مردم جامعه برخورد کند. او توانایی و ظرفیت حل مشکلات را در درون خویش داراست. از سوی دیگر، با تسلط بر نفس خویش می تواند بر ناراحتی و فشارهای گوناگون غلبه کند و مهار نفس خود را در دست

ص:138

بگیرد. انسان باشخصیت، همواره روابط فردی و اجتماعی اش را در حد معقول و بر اساس معیارهای قابل قبول نگه می دارد و از حالت طبیعی خارج نمی شود.

حضرت علی علیه السلام فرمود: «بُشْرُکَ یَدُلُّ عَلی کَرَمِ نَفْسِک؛ خوش رویی تو دلیل کرامت نفس و بزرگواری تو است».(1)

خوش رویی سبب جلب توجه و ایجاد محبت می شود. ازامیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده است که: «سَبَبُ الْمَحَبَّةِ اَلْبُشُر؛ گشاده رویی، عامل ایجاد محبت است».(2)

ص:139

7. آیا برای دیدار از خانه سالمندان و ایتام در نوروز برنامه ای دارید؟

ص:140

ص:141

زمستان را بر هم زدی و با عطرافشانی یاس و نیلوفر، زندگی را شیرین و رنگین ساختی.

بهارا! تو افسردگی را خرمی و نشاط بخشیدی و زنگار غم از سینه ها زدودی. با این حال، ای بهار عشوه گر، بهار دل فریب، بهار عشق پرور، از تو می پرسم: آیا خبرداری که با اندوهگین مردمان بینوا چه کرده ای؟

از تو می پرسم قبل از آمدنت به خانه فقیران تهی دست سر زدی؟ اشک رخسار طفلان محروم را برگونه زعفرانی شان مشاهده کردی؟ شراره آه سوزناک دل بیوه زنان سیه بخت، به جانت آتش نزد؟ از سر مهر، احوال مستمندان درمانده را پرسیدی؟ سرشک خونین شکسته خاطر آنان را به نظاره نشستی؟ تو با دامنی از گل های شادی سر رسیدی، ولی گل های دامنت را چه کسانی چیده اند؟

بهارا! به پاس حرمت پای برهنگان اندوهگین، از سرای محتکران زراندوز روی بتاب که سفره آنان از خون دل فقیران رنگین است. این نامردان روزگار، از تلخی زندگی محنت بار زحمتکشان کم درآمد شیرینی زندگی خویش را فراهم ساخته اند. این سخن را به باور خود بسپار که: «بهشت توانگران از دوزخ بینوایان است».

بهارا! تو را سِزَد که نزد تهی دستان و مستمندان بنشینی و با برهنگان بیامیزی و با شکسته دلان بجوشی؛ زیرا تو فرستاده و مظهر آفرینش خدایی، سفیر عشقی و سبب خرمی و مأمور حیاتی!(1)

ص:142

ص:143

شود مالت افزون و اولاد نیز

شود سرور و سرفرازی عزیز(1)

ص:144

نه بگریزد از آب سوی سراب(1)

ص:145

ص:146

ص:147

در سخن دیگری از پیامبر می خوانیم: «هر خانه ای که میهمان وارد آن نشود، فرشتگان وارد آن خانه نمی شوند».(1)

در روایت دیگری از آن حضرت تأکید شده است: «هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را احترام کند».(2)

همچنین حضرت علی علیه السلام ، چهره مؤمن مهمان دوست را در قیامت، به ماه شب چهارده تشبیه کرده است:

مؤمنی که میهمان دوست است، هنگامی که با بر پا شدن قیامت از قبر خود بیرون می آید، چهره اش مانند ماه شب چهارده می درخشد. اهل محشر می گویند: این شخص حتما یکی از پیامبران پیشین است. فرشته ای به آنها می گوید: این شخص مؤمنی است که مهمان را دوست می داشت و به مهمان احترام می کرد و برای او راهی نیست جز اینکه وارد بهشت گردد.(3)

روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام به عیادت علاء بن زیاد، از یارانش رفت. وقتی خانه وسیع او را دید، فرمود:

در دنیا با گستردگی این خانه چه می کنی، در حالی که تو در آخرت به آن نیازمندتری؟ بله، اگر بخواهی، با آن می توانی به آخرت نیز برسی. در این خانه میهمان را احترام کنی، و صله رحم به جای آوری و از این خانه حقوق را در جایگاهش آشکار سازی؛ در این صورت تو با آن به آخرت رسیده ای.(4)

ص:148

ص:149

گمان نمی کردم که تو دعوت مردمی را بپذیری که تنگ دست و عیالوارشان مورد ستم است و ثروتمندشان دعوت شده است.(1)

ص:150

کسی که دوست دارد خدا و رسولش او را دوست بدارند، باید همراه میهمانش غذا بخورد.(1)

آن حضرت هرگاه با جمعی کنار سفره غذا می نشست، زودتر از همه غذا خوردن را شروع می کرد و دیرتر از همه دست از غذا می کشید. این بدان سبب بود که میهمانان شرم نکنند و سیر نشده، دست از غذا نکشند.(2)

از دیگر حقوق میهمانان بر میزبان، بدرقه هنگام خداحافظی است. از امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «از حق میهمان بر تو آن است که هنگام خروج از خانه بدرقه اش کنی».(3)

در اینجا به مناسبت بحث، حکایتی زیبا از مثنوی معنوی درباره گرامی داشتن مهمان و خوش رویی با آن نقل کنیم:

برای کسی، مهمان بی وقت آمد. صاحب خانه آن مهمان را چون طوق بر گردن عزیز داشت؛ خوان نعمت گسترد و او را تکریم ها کرد. آن شب در محله ایشان جشن ختنه سوران بود. زن صاحب خانه پس از انداختن رختخواب مهمان و میزبان در جاهای مناسب، به جشن رفت. صاحب خانه و مهمان تا پاسی از شب گفتند و خندیدند. پس از آن مهمان برای خواب آماده شد. به رختخواب رفت و خوابید.

زن صاحب خانه پس از بازگشت به گمان آنکه مهمان در رختخواب خویش خوابیده است، رو به رختخواب شوهرش کرد و گفت: از همان

ص:151

چیزی که می ترسیدم پیش آمد؛ زیرا باران می بارید و همین امر سبب ماندن مهمان خواهد شد.

در این وقت، مهمان از جا جست و به زن صاحب خانه گفت: ای زن، مرا به خود واگذار، باران نمی تواند مانع رفتن من شود و من از اینجا خواهم رفت.

زن تازه متوجه شد که چه اشتباه بزرگی کرده است و از گفتار سردش اظهار پشیمانی کرد. هر چه تلاش کرد تا مهمان را از رفتن منصرف کند، سودی نبخشید و مهمان خانه را واگذاشت و رفت.

با رفتن میهمان، صاحب خانه و همسرش ماتم زده بودند؛ زیرا صورت نورانی آن مهمان کریم را چون شمع بی پرده دیدند. به همین سبب، از جدایی او غم ها خوردند. پس از آن، صاحب خانه از غم و خجالت این ماجرا، خانه خود را مهمان خانه کرد تا مگر بار دیگر به آن مهمان عزیز برسند.(1)

ص:152

خویشاوندی و صله رحم باشد. درست است که از نعمت الهی باید بهره گرفت، ولی با حفظ حد و مرز ارزشی آن و فراتر نرفتن از مرز اعتدال و انجام دادن آن کار به صورتی خردمندانه و شرع پسند و عرف پذیر!

گاهی اصل مهمانی دادن، ریاکاری است. گاهی نوع غذا و محل اطعام و کیفیت سفره چیدن، تظاهر و خودنمایی است. گاهی مهمان های خاص، شایسته اطعام نیستند، یا با انگیزه های ریاکارانه و حساب گرانه و مصلحت اندیشانه دعوت می شوند. همه اینها نارواست و هدر دادن نعمت های الهی. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هرکس از روی ریا و خودنمایی مهمانی دهد، در روز قیامت، خداوند همانند آن را از طعام های دوزخی به او می خوراند.(1)

امام باقر علیه السلام فرمود: «ولیمه در حد یکی دو روز، کرامت و بزرگواری است و بیشتر از آن، ریا و سمعه است».(2)

و چه زیباست این کلام مولا علی علیه السلام که فرمود:

قُوتُ الاَجسادِ الطَّعامُ، وَ قُوتُ الاَرواحِ الاِطعامُ.

قوت و غذای جسم، غذا خوردن است، و غذای روح، اطعام و غذا دادن.(3)

کسی می گفت: بزرگ ترین لذت روحی من وقتی است که عده ای نیازمند و تهی دست را به مهمانی دعوت کنم و آنها سر سفره نشسته و مشغول خوردن باشند و من از دور این صحنه را نگاه کنم و لذت ببرم!(4)

ص:153

ص:154

در مهمانی اگر آداب و سنن اسلامی مراعات شود، دیگر مهمان، اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود. از همین جاست که به مسئله «تکلف» برمی خوریم که پی آمدهای بدی دارد و مایه تلخ کامی هایی در زندگی است.(1)

ص:155

و صمیمیت باشد و مهمانی دیروقت از راه برسد، باید به هر چه «هست»، قناعت کرد. نه مهمان توقع زیادی داشته باشد و نه صاحب خانه، خود را به زحمت بیفکند. در این صورت، دوستی ها و رفت و آمدها تداوم می یابد، ولی رفت و آمدهای هزینه ساز، سبب کاهش دید و بازدیدها و مهمانی ها می شود. نقل است مردی، امیرمؤمنان علی علیه السلام را به خانه دعوت کرد. ایشان دعوت را به شرطی پذیرفت که صاحب خانه چیزی از بیرون تهیه نکند و میهمانی، فشار و اجحافی را بر خانواده اش وارد نسازد.(1)

در مهمانی رفتن هم مهمان نباید توقع زیادی داشته باشد و هم صاحب خانه خرجی را بر خود و رنجی را بر خانواده اش تحمیل نکند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مهمان تا دو شب مورد اکرام و پذیرایی قرار می گیرد. اگر شب سوم فرا رسید، دیگر او از اهل خانه به شمار می آید، هر چه که بود، می خورد.(2)

پس به خانه دیگری چنان وارد نشوید که چیزی نداشته باشد تا خرج و انفاق کند. این حفظ آبرو و عزت صاحب خانه است تا نزد مهمان شرمنده و سرافکنده نشود. در ضرب المثل های فارسی است که: «مهمان دیر وقت، خرجش پای خودش است».(3)

میهمانی را باید از حضرت سلمان آموخت که اهل قناعت و ساده زیستی بود. ازاین رو، سلمان فارسی، در فضیلت ها و ارزش ها، از «اهل البیت» به شمار

ص:156

می آمد.

یکی از مسلمانان صدر اسلام به نام ابو وائل می گوید: من به اتفاق دوستم به خانه سلمان فارسی رفتیم و مدتی نشستیم. هنگام غذا فرا رسید. سلمان گفت: اگر نبود آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله از تکلف نهی کرده است، برایتان غذای خوب تری فراهم می کردم. سپس برخاست و مقداری نان معمولی و نمک آورد و جلوی مهمانان گذاشت. رفیقم گفت: کاش همراه این نمک، مقداری «سعتر» (مرزه و آویشن) بود! سلمان رفت و ظرف آب خویش را «گرو» نهاد و کمی مرزه فراهم کرد و سر سفره نهاد. وقتی غذا خوردیم، دوستم گفت: خدا را شکر که به روزی خدا قانعیم. سلمان گفت: اگر به رزق خدا قانع بودی، الان ظرف آب من در گرو نبود!(1)

سلمان اهل تکلف نبود، ولی وقتی مهمان خواسته ای را بر زبان آورد، ناچار شد برای رضایت خاطر مهمان، آن را تأمین کند. نه تنها در مهمانی ها، بلکه در مجموعه رفت و آمدها و روابط، توقع های بیجای افراد از یکدیگر، بار سنگینی را بر دوش دیگران می گذارد و این کار، پسندیده و اسلامی نیست. مهمان خوب کسی است که وقتی به خانه کسی می رود، به ویژه اگر بدون اطلاع باشد، همان جا که کفش هایش را از پا درمی آورد، انتظار را هم از خود جدا کند و بیرون در بگذارد تا جای هیچ گله ای نباشد. وقتی باری بر دوش میزبان سنگینی نکند، این گونه مهمانی بی زحمت و پسندیده است.

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله است: «لا تَکَلَّفُوا لِلضَّیفِ؛ برای مهمان تکلف

ص:157

مکنید.»(1) در جای دیگر می فرماید: «لایَتَکَلَّفَنَّ اَحَدٌ لِضَیْفِهِ ما لایَقْدِرُ؛ برای پذیرایی از مهمان خود را بیش از حد توان به زحمت و مشقت نیندازید».(2)

پس اسلام، هم به پذیرایی از مهمان سفارش می کند و هم میزبان را از تکلف بازمی دارد. هم مهمان را موهبت الهی شمرده است و مایه رزق و برکت خانه می داند، و هم ایجاد سختی برای میزبان را نمی پسندد. شناخت تکلیف صحیح، هم برای مهمان و هم برای میزبان، دقت و ظرافت می طلبد.(3)

ص:158

ص:159

ص:160

باید این گونه باشد.(1)

ص:161

ص:162

ص:163

رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: آنکه مهمان نپذیرد، خیری در او نیست.(1) چه بدند مردمانی که مهمان به خانه نمی آورند.(2)

ص:164

مهمان فراهم آورد».(1)

ص:165

_ سبک عقلی مرد آن است که مهمان خویش را به خدمت گیرد.(1)

_ هیچ کس نباید در آنچه ناتوان است، به تکلف برای مهمان فراهم کند.(2)

_ هر کس مهمان قومی شود، بی اجازه آنها روزه دلخواه (مستحبی) نگیرد.(3)

_ همراه مهمان خویش غذا خور؛ زیرا مهمان شرم دارد که تنها غذا خورد.(4)

_ مهمانی سه روز است و بیش از آن صدقه است.(5)

_ مهمان روزی خویش بیاورد، گناهان کسان ببرد و گناهان آنان را پاک کند.(6)

_ بدترین مردم کسی است که تنها غذا خورد و [مهمان] خویش را بی نصیب گرداند.(7)

_ آنکه مهمان نپذیرد، خیری در او نیست.(8)

امام علی علیه السلام فرمود:

_ مهمانی، اساس جوان مردی است.(9)

_ مهمان خود را گرامی دار، اگرچه حقیر و کوچک باشد.(10)

ص:166

_ برای مؤمن، میزبانی و مهمان نوازی یک افتخار است.

_ در پیشگاه الهی، میزبانی وقتی سزاوار رحمت است که مهمان را موهبتی الهی بداند.

_ خدمت میزبان مؤمن به مهمان، از دیدگان ماهواره های عرش پنهان نمی ماند.

_ میزبان مؤمن خوب می داند که خوش رویی با مهمان، خوش رویی در آخرت را به همراه دارد.

_ اسراف و آلودگی به تجملات و تشریفات از آفات مهمانی است.

_ مهمان حبیب خداست؛ احترام به حبیب، احترام به محبوب است.

_ ناب ترین صفا و صمیمت را می توان فقط در مهمانی های ساده و بی تکلف یافت.

_ عزیزترین مهمانان، با ادب ترین آنهاست.

_ توقع های نابجا، تکلف های بیش از توان، آیین مجالس اشرافی است.

_ اگر مرز بین «ضرورت» و «تشریفات» را بشناسیم، مهمانی دل پذیر خواهد بود.

ص:167

یا که سوالقلم خطا کردی

به گمانم که خور ز مشرق زد

کلبه ام را پر از ضیا کردی

گر مرا بُد به اختیار جانم

به رهت جان خود فدا کردی

دیگرم نیست درد و غصه و غم

چون همه درد من دوا کردی

بهتر از آنچه بد مرا به گمان

تو به میثاق خود وفا کردی

درس عشق و وداد و خون گرمی

در جهان زنده بر ملا کردی

بی خبر بودم از وظایف خویش

بر وظایف، تو آشنا کردی(1)

* * *

[گر] به مهمان نوازی نمایی قیام

تو را سروری باشد آن گه تمام(2)

* * *

برو مهمان را گرامی شمار

چو باشد بزرگ و چه خرد و چه خوار(3)

ص:168

* * *

شاهد آنجا رود که حرمت و عزت بیند

ور برانند به قهرش پدر و مادر(1)

* * *

در حدیث آمد که شخص با کرم

عشق بر اطعام دارد نه درم

چون صدای پای مهمان بشنود

پا برهنه تا دم در می دود

گویدش کاشانه ام دادی صفا

خیر مقدم خیر مقدم مرحبا

ص:169

ص:170

کدورت ها و کینه ها را می زداید.(1)

ارزش اخروی و معنوی هدیه تا آنجاست که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

ثواب مردی که به بازار می رود تا برای خانواده اش هدیه ای فراهم کند و به آنان بدهد، همچون ثواب کسی است که به نیازمندی صدقه می دهد و نیکوست که تقسیم هدیه از دختران آغاز شود.(2)

ص:171

هدایا، آن است که برای خدا و با نیتی خالص باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هدیه سه نوع است: هدیه ای که در مقابل هدیه دیگر قرار می گیرد و تنها برای جبران کردن است. هدیه ای که با رضایت قلبی داده نمی شود و انگیزه هایی چون تعارف و تشریفات و ظاهرسازی عامل آن است و هدیه ای که تنها برای رضای خدا داده می شود.(1)

ص:172

می آورند. آیا می تواند در آنها تصرف کند یا نه؟ امام فرمود: آیا نمازگزار نیستند؟ گفتم: چرا هستند. فرمود: هدیه ایشان را بپذیرد و آنان را پاداش دهد.(1)

از عایشه، همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین نقل شده است:

روزی زن فقیری برایم هدیه ای آورد، ولی من از روی ترحم نپذیرفتم. هنگامی که این ماجرا را برای رسول خدا صلی الله علیه و آله باز گفتم، پیامبر فرمود: چرا هدیه اش را نپذیرفتی؟ هیچ می دانی که او را تحقیر کردی؟ ای عایشه! فروتن باش که خداوند، فروتنان را دوست و متکبران را دشمن می دارد.(2)

مقدار و کمیت هدیه، ارزش واقعی و معنوی آن را تعیین نمی کند، بلکه ارزش حقیقی در نفس هدیه دادن و نیتی که آن را برمی انگیزد، نهفته است و پذیرفتن هدیه هر چند کم مقدار و کم ارزش، نشانه فروتنی آدمی است.

روزی کنیز امام حسن مجتبی علیه السلام ، دسته گلی را به ایشان تقدیم کرد. حضرت فرمود: تو در راه خدا آزادی. انس بن مالک می گوید: من در این باره با امام مجتبی علیه السلام گفت وگو کردم که چگونه به خاطر دسته گلی که تقدیم شما کرد، او را آزاد کردید. امام فرمود: خداوند تعالی ما را چنین تربیت کرده است؛ زیرا فرموده است: هنگامی که به سلام یا نیکی و احسان تحیت داده شوید، پس شما نیز به نیکوتر از آن یا به مثل آن، تحیت فرستید و بهتر و نیکوتر از هدیه آن کنیز و دسته گل او، آزاد کردن او بود، برای همین او را

ص:173

آزاد کردم.(1)

ص:174

ص:175

خود هدیه ای می آورد و هر گاه در تنگنا قرار می گرفت، نزد قوم خود می آمد تا از آنها کمکی بگیرد. در یکی از روزهای سخت زندگی نزد قوم خود رفت، ولی چیزی به دست نیاورد. همین که به نزدیکی خانه رسید، از مرکب پیاده شد. خورجین مرکبش را از شن پر کرد تا بدین ترتیب در روحیه همسرش آرامش ایجاد کند. وقتی داخل خانه شد، خورجین را از مرکب به زمین گذاشت و خود مشغول نماز شد.

ساره بی درنگ به سراغ خورجین رفت تا ببیند ابراهیم برایش چه آورده است. وقتی خورجین را نگاه کرد، دید پر از آرد است. خوشحال شد و آنها را خمیر کرد و نان تهیه کرد. سپس از حضرت ابراهیم علیه السلام خواست که برای غذا آماده شود. حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: ای ساره! این نان را از کجا تهیه کردی؟ گفت: از آردی که در خورجین بود. آن گاه ابراهیم سرش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا، به راستی شهادت می دهم که تو خلیل و دوست منی.

ص:176

صبح عید _ یادم نیست عید مذهبی بود یا ملی _ ولی منتظر بودیم ایشان عیدی بدهند، امام گفتند: من امروز عیدی ندارم. گفتیم: چطور شما عیدی ندارید؟ گفتند: من از پولی که مخصوص خود باشد و پول شخصی ام است (نه پول مردم) به شما عیدی می دهم. حالا هم پول شخصی ندارم و طبیعی است که نمی توانم به شما عیدی بدهم. خب ما که نمی توانستیم از عیدی صرف نظر کنیم، قرار شد خواهر بزرگم به ایشان پولی بدهد تا ایشان به ما عیدی بدهند و اگر پولی پیدا کردند، قرضشان را بدهند. امام گفتند: شاید پولی پیدا نکردم، آن وقت قرضشان می ماند. ما هم گفتیم: ان شاءالله پیدا می کنید. خواهر بزرگم رفت پولی از خودش آورد و به آقا قرض داد. ایشان آن را به ما عیدی دادند و بعد هم قرضشان را ادا کردند.(1)

ص:177

ارسال هدیه ها شب گذشته آمده اند تا گزارش تهیه کنند.(1)

ص:178

امام رفتیم و موضوع را گفتیم و امام با تبسمی شیرین، شیشه را گرفتند و دو قطعه عکس را تقدیم کردند و به آنان دادیم. عکس را گرفتند، بوسیدند و رفتند.(1)

ص:179

ص:180

ص:181

با یاد تو هر خزان شود گلباران

این گردش روزگار تقدیم تو باد

وصل تو قرار می دهد به دل ما

آه دل بی قرار تقدیم تو باد

از سینه زبانه می کشد آتش عشق

این سینه پر شرار تقدیم تو باد

از نغمه و شور بلبلان سرمستیم

خوش نغمه ترین هزار تقدیم تو باد

ای سبزترین خاطره دیرینم

سرسبزی این دیار تقدیم تو باد

در باغ دل (رضا) شکفته است گلی

این هدیه نوبهار تقدیم تو باد(1)

غلامرضا زربانویی (رضا)

ص:182

ص:183

ص:184

دوستان و خویشان از این قبیل اند. بنابراین، بهتر است در نوروز از انجام سفرهای بی هدف و گناه آلود، بپرهیزیم. چنان که رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله خطاب به وصی خود حضرت علی علیه السلام می فرماید:

ای علی! بر مرد عاقل سزاوار نیست که قصد سفر کند مگر در پی یکی از این سه امر: تحصیل معاش، توشه اندوزی برای آخرت، و بهره وری های سالم.(1)

ص:185

ص:186

ص:187

پیامبر، گوسفندی را ذبح کردند. هر یک از کاروانیان مسئولیتی را پذیرفت و رسول خدا فرمود: جمع آوری هیزم _ جهت آتش _ نیز بر عهده من. اصحاب گفتند: ای رسول خدا! شما بنشینید و انجام کارها را به ما واگذارید. پیامبر فرمود: من می دانم شما این کارها را انجام می دهید، ولی خداوند دوست ندارد که بنده اش را در میان یارانش با وضعیتی متمایز از دیگران ببیند و او برای خود نسبت به یاران و همراهان امتیازی قایل شود. سپس حضرت به صحرا رفت مقداری هیزم برای طبخ غذا جمع آوری کرد».(1)

ص:188

یاری ام کن و دوری و غیبتم را به خوبی جای گزین فرما.(1)

ص:189

از جمله چیزهایی که نباید آن را به تأخیر انداخت، نماز است همین که وقت آن رسیده باشد.(1)

ص:190

ص:191

ص:192

معنوی فراوانی دارد که در اسلام به آن سفارش شده است و می توان در سفرهای نوروزی از آن بهره مند شد. امام رضا علیه السلام می فرماید:

هر امامی بر گردن دوستان و پیروان خود، عهد و پیمانی دارد. این عهد و پیمان هرگز بریده نمی شود. این عهد آن گاه به کمال خود می رسد که آرامگاه امام خود را زیارت کند. پس هر کس که امام خود را با رغبت زیارت کند و آنچه را آنان به آن فرا خوانده اند، تصدیق کند، او را در روز قیامت در پیشگاه خداوند شفاعت خواهند کرد.(1)

ص:193

ایوان مداین را آیینه عبرت دان

یک ره ز لب دجله منزل به مداین کن

شاید که به گوش دل پاسخ شنوی ز یوان

گوید که تو از خاکی، ما خاک توییم اکنون

گامی دو سه بر ما نه، اشکی دو سه هم بفشان

کسری و ترنج زر، پروین و فرّ زرین

بر باد شده یکسر، با خاک شده یکسان(1)

ص:194

9. کدام سفر را روحی و معنوی می گویند؟

10. منظور از سیر در آفاق و انفس در قرآن چیست؟

11. معمولاً با چه کسانی مسافرت می کنید؟

ص:195

_ از نشانه های شرافت مرد، تدارک توشه حلال و طیّب در سفر است.(1)

_ حق مسافر بر هم سفر آن است که اگر بیمار شد تا سه روز نزد او بمانند.(2)

ص:196

ص:197

سفر، هجرت است و رؤیت جمال

سفر، حکمت است و سطوت جلال

سفر، رفعت است و دوری ذَلال

سفر، رحمت است و آمال وصال

سفر، فراغت جسم است ز ملال

سفر، لیاقت جان است در کمال

سفر، شکفتن راز است چو نهال

سفر، حلاوت عشق است و انفصال

سفر، سیر و عروجی است در تعال

سفر، سیر و سلوکی است لایزال

سفر، عبرت آموزی است بی مثال

سفر، کشف و شهودی در مثال(1)

ص:198

نگر به صورت خضر و به سیرت الیاس

که یافتند ز سیر آن حیات روح افزا

نگر به احمد مرسل که مکه را بگذاشت

کشید لشکر و بر مکه گشت او والا

چو بر براق سفر کرد و شب معراج

بیافت مرتبه قاب قوسین او ادنی(1)

ص:199

چه کنم که بسته پایم!

به کجا چنین شتابان؟

به هر آن کجا که باشد

به جز این سرا سَرایم

سفرت به خیر، اما تو و دوستی خدا را

چو از این کویر وحشت

به سلامتی گذشتی

به شکوفه ها، به باران

برسان سلام ما را(1)

ص:200

ص:201

ص:202

چه زیباست که بی اعتنا و چشم بسته از خیابان فقر هم نوعان خود گذر نکنیم و در حلول سال نو، آغوش محبت خویش را به روی نیمه محروم جامعه گشاییم و کانون نابسامان خانواده های نیازمند را با سخاوت خویش سامان بخشیم.

دوستی با محرومان در سخنان ائمه اطهار علیهم السلام نه تنها به عنوان وظیفه ای انسانی و دینی توصیه گردیده، که آثار آن بر خودسازی انسان مورد توجه فراوان قرار گرفته است. امام علی علیه السلام ، نشست و برخاست با فقیران را موجب افزایش روحیه شکرگزاری در انسان می داند و می فرماید:

«جالِس الفُقَراءَ تَزْدَدْ شُکْرا؛ با فقرا مجالست کن تا شکرت زیاد شود».(1)

اصل اخلاقی سخاوت در زندگی امامان، فراوان وجود داشته است و با دست کرم و گشوده خود به بینوایان و نیازمندان بذل و بخشش فراوان می کرده اند.

رسول گرامی صلی الله علیه و آله فرموده است: «نیازمندان را دوست بدارید، با آنان هم نشین شوید و به یاری شان بشتابید».(2)

در سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام درباره کوشش برای یاری رساندن به فقیران ومحرومان مطالب زیبایی دیده می شود که بهترین الگو برای مسلمانان، به ویژه در ایام شادی های نوروزی است. در ادامه به دو مورد از این سنت در سیره معصومان اشاره می کنیم:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به طواف مکه مشغول بود. مردی را دید که پرده کعبه

ص:203

را گرفته است و می گوید: «خدایا! به حرمت این خانه مرا بیامرز!»

حضرت پرسید: «گناهت چیست؟»

او گفت: «من مردی ثروتمند هستم. هر وقت فقیری به سوی من می آید و چیزی از من می خواهد، گویا شعله آتشی به من رو می آورد».

پیامبر به او فرمود: «از من دور شو! و مرا به آتش خود نسوزان. اگر تو بین رکن و مقام دو هزار رکعت نماز بگذاری و آن قدر گریه کنی که از اشک هایت نهرها جاری شود، ولی با خصلت بخل بمیری، اهل دوزخ خواهی بود».(1)

در یکی از سال ها، منصور دوانقی، دومین طاغوت عباسی، امام کاظم علیه السلام را ناگزیر کرد که در روز عید نوروز در مجلس تبریک و شادباش بنشیند و هدایای وارد شدگان را بپذیرد. امام کاظم علیه السلام در آن مجلس نشست. هدایای بسیاری هم آوردند. در لحظات آخر، پیرمردی صاف دل به محضر امام آمد و تبریک گفت و عرض کرد: «دستم از مال دنیا تهی است. نتوانستم هدیه ای برای شما بیاورم. در عوض سه بیت شعری را که جدم در مرثیه جد شما امام حسین علیه السلام سروده است، می خوانم و به شما هدیه می کنم».

سپس اشعاری را در وصف حادثه عاشورا سرود. امام فرمود: «هدیه ات را پذیرفتم. اینجا بنشین. خداوند به تو برکت دهد». آن گاه امام به خادم خود

ص:204

فرمود: «نزد منصور برو و مجموع هدایایی را که آورده شده، به او گزارش بده و بگو آنها را چه کنم؟»

خادم رفت و بازگشت و گفت: «منصور می گوید: همه آنها را به تو بخشیدم، اختیار آنها با خودت.» امام هم همه آنها را به پیرمرد تهی دست بخشید.(1)

پس در نوروزی دیگر، همتی دیگر، تا به یاری محرومان بشتابیم. در سفره هفت سین خود «سین» سخاوت بنشانیم و با کم کردن هزینه کوچکی از سفره های رنگین خود، سفره محبتی در خانه های نیازمندان بگشاییم و خود را از شادی توجه به محرومان سرمست سازیم.

ص:205

می توان بذر محبتی در کشتزار جان آنها نشاند. می توان پرتویی از فروغ خورشید کانون گرم خانواده را در آنجا تاباند. می توان گاه با یک نگاه یا نوازش، قلب کوچکی را سرشار از امید و نور کرد.

خوب است به حکم وظیفه انسانی، انسانیت خویش را در دیداری نوروزی از عزیزان بی سرپرست، تجلی بخشیم. آنها که پدر و مادر را تنها در خواب و خیال و آرزوهاشان جست وجو می کنند. آنها چیز زیادی از ما نمی خواهند. آن قدر تشنه اند که با جرعه آبی سیراب می شوند و با سلامی کوتاه و کلامی مهرآفرین، قلبشان به تپش می افتد و امید در رگ هایشان جاری می شود. پس آنان را در اوج شادی و شعف نوروزی از یاد نبریم و در جشن بهاری خویش سهیمشان سازیم. این نه تنها وظیفه ای اخلاقی، که توصیه ای دینی است و ریشه در باورهای مذهبی و سیره عملی اهل بیت علیهم السلام دارد. آن گونه که شنیده ایم، اشک یتیم تنها و دلسوخته، عرش خدا را به لرزه می آورد و خداوند خشمگینانه می پرسد: چه کسی بنده یتیم مرا گریانده است؟ سپس به عزت و جلالش قسم یاد می کند که بهشت را بر هر بنده ای که دست نوازشگرش اشک یتیمی را خاموش کند، واجب سازد.(1)

آیا وصیت شمع فروزان خانه یتیمان کوفه، علی علیه السلام را نشنیده ای که چگونه در بستر مرگ امت را به یتیمان سفارش می کند:«اللّهَ اللّهَ فِی الاَْیتام؛ خدا را خدا را، درباره یتیمان...».(2)

به فرموده معصومان علیهم السلام ، هر کس دست نوازش بر سر یتیمی کشد،

ص:206

خداوند به عدد هر تار مویی که بر آن دست می کشد، پاداشی نیکو مقرر می دارد. شادی بخشیدن به محفل یتیمان، خانه شادی را در بهشت نصیبمان می کند(1) و قلب زنگار گرفته ما را از قساوت نجات می بخشد.

روایت است مردی از قساوت و تیرگی قلب به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله شکایت برد. حضرت فرمود: اگر دوست داری قلبت رقیق و حاجتت روا شود، بر یتیمان رحم آور، آنها را نوازش کن و سیرشان گردان.(2)

به راستی که بیش از یتیمان، ما خود نیازمند دیدارشان هستیم و محتاج چشمان اشکبار و نگاه معصومشان!

ص:207

به فرموده رسول خدا صلی الله علیه و آله :

یتیم تر از یتیمی که پدر از دست داده است، کسی است که از معارف اهل بیت دور مانده باشد و پاداش کسی که با ترویج معارف الهی و ارشاد مردم، دست نوازش بر سر این یتیمان کشد، انس با اهل بیت علیهم السلام در عالم ملکوت است.(1)

امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید:

برتری منزلت کسی که یتیم آل محمد را سرپرستی کرده و علوم اهل بیت را به او رساند و او را از تاریکی جهل و گمراهی نجات بخشد، در مقایسه با کسی که یتیمی را سرپرستی و او را اطعام کرده است همچون برتری خورشید بر ستاره ای کم فروغ است.(2)

به راستی، آن گاه که نور هدایت اهل بیت عصمت و طهارت بر امتی نتابد، محرومیتی سخت تر از یتیمی دامن گیر آنان خواهد شد؛ محرومیت از هدایت، سعادت و کمال و معنویت.

رسالت سنگین این یتیم نوازی، امروز بر دوش اندیشمندان و رسانه های عمومی به ویژه صدا و سیماست. صدا و سیما می تواند یکی از مهربان ترین یتیم نوازانی باشد که مسئولیت سنگین انتقال پیام دین را بر دوش می کشند. این سازمان باید با تبیین ارزش های واقعی و ترویج بینش الهی، جامعه را از محرومیت های معنوی رهایی بخشد و پیام آور انسانیت و هدایتگر انسان ها در مسیر بندگی باشد.

ص:208

پس بکوشیم در آغاز سال نو، حیات معنوی خویش را تجدیدی دوباره بخشیم و با تحول خود، سرآغاز حیاتی معنوی در میان خیل عظیم تشنگان معنویت باشیم.

ص:209

از حیاط زدم بیرون. بدون اینکه بدانم کجا می روم، راه پیاده رو را در پیش گرفتم. گاهی پایم توی چاله های کف پیاده رو فرو می رفت:

_ بیچاره شهرداری هم دستش خالیه. نمی تونه درد به این کوچکی رو درمون کنه. چه برسه به آقا صادق.

غرق در افکارم بودم که صدای آقا صادق مرا به خود آورد:

_ به به علی آقا! کجا؟

سرم را بالا گرفتم. درست دم در آپاراتیِ صاحب کارم بودم.

_ سلام اوستا.

_ سلام، از صبح مغازه نیومدی. بعدازظهرها هم که می ری مدرسه.

_ ببخشید اوستا، مادرم مریض بود مجبور شدم تو خونه بمونم و ازش مراقبت کنم.

_ حالش چطوره؟

_ باید ببرمش دکتر. روز به روز بدتر می شه. الان سه روزه که افتاده تو رختخواب.

_ پس چرا معطلی؟!

سرم را پایین گرفتم و چیزی نگفتم. اوستا منظورم را خوب فهمیده بود. دستش را داخل جیب لباس گریس خورده اش کرد و گفت: «دو سه روز دیگه طلبهامو می گیرم، اون وقت همه حقوقتو بهت می دم. حالا این هزار تومن رو بگیر، همین امروز ببرش دکتر».

با خوشحالی پول را از دست آقا صادق گرفتم و به طرف خانه راه افتادم. وقتی زنگ را به صدا درآوردم، صدای تَق تق کفش های پاشنه دار مامان که زری همیشه آنها را می پوشید، مرا به خود آورد.

ص:210

_ کیه؟

_ باز کن زری جون!

_ شمایی داداش، چرا سرکار نرفتی؟

خودم را از لای در به داخل کشیدم. چشم های قهوه ای و گرد زری، سراپایم را ورانداز کرد.

_ داداش علی! نامه دایی عباس اومد. منتظر موندیم تا بیایی برامون بخونی.

به سرعت از پله ها بالا رفتم. مادر گوشه اتاق، روی تشک ابری اش خوابیده بود. ملافه گلداری را روی صورتش کشیده بود و هر از گاهی، چند سرفه شدید او را می لرزاند.

با عجله نامه را باز کردم. زری گردنش را دراز کرده بود و چهارچشمی به نامه نگاه می کرد. کمی غم به دلم نشست.

_ داداش، دایی چی نوشته؟

_ زری جون دایی امسال نمی یاد پیشمون.

چهره زری درهم رفت.

_ یعنی امسال عید نداریم؟

این حرف زری مثل پُتکی بر سرم پایین آمد. به دیوار ترک خورده اتاق تکیه دادم و چشمم را به قاب عکس آقاجان دوختم که روی تاقچه کمی خاک خورده بود:

_ آخه آقاجون، چطور دلت اومد مارو تو بدبختی بذاری و بری. من که دستم خالیه، دایی هم امسال نمی یاد.

ص:211

اینکه عید را باید بدون کمک دایی می گذراندیم، برایم سخت بود. دایی هر سال از شهرستان به دیدن ما می آمد و کلی هدیه برایمان می آورد. حالا من مانده بودم و قولی که به زری داده بودم. به طرف سماور رفتم. استکان را برداشتم و زیر شیر سماور گرفتم. صدای غلغل سماور، خاطره دو سه سال پیش آقاجان را برایم زنده کرد. شاید آن موقع ده سال بیشتر نداشتم. آقاجان دیوانه چای بود. همیشه غروب که می شد، پتو رنگ و رو رفته ای را می انداخت روی ایوان و بساط چای هم کنار دستش پهن بود. من هم باید آتش قلیان را برایش آماده می کردم. بعد هم چند پُک به قلیان می زد و تند تند چای را داخل نعلبکی سفیدرنگ و لب پریده ای می ریخت.

آب سماور که داخل استکان می ریخت، سُر رفت و دستم سوخت.

_ آخ دستم.

با صدای من، مادر از خواب بیدار شد.

_ چی شد مادرجون؟

_ هیچی مامان، چیز مهمی نیس.

برای اینکه مادر نگران نشود، فوری گفتم: راستی مامان حاضر شو بریم دکتر.

_ مادرجون! تو که پول نداری.

_ پاشو که خدا رسوند.

استکان چای را زمین گذاشتم و به طرف مادر رفتم. دست های گرم و پر از تَرَکش را گرفتم تا توانست داخل رختخواب بنشیند. ژاکت قهوه ای رنگش را برداشت و پوشید. چشم های سیاه رنگ و بی حالش را به من دوخته بود:

ص:212

_ مادرجون! هوای بیرون چطوره؟

_ خوبه مادر، خیلی سرد نیس.

دستمال سفیدش را برداشت و با آن بینی کشیده اش را تمیز کرد. زری مثل همیشه بلند شد و چادر رنگ و رو رفته و وصله دار مادر را از روی چوب رختی پایین کشید. چقدر دلم می خواست برای مادر یک چادر مشکی درست و حسابی بخرم. بیچاره مادر جز سختی چیزی ندیده بود. چادر را از دست زری قاپیدم و روی سر مادر انداختم. دستش را گرفتم تا از جا بلند شد. بعد رو به زری گفتم:

_ زری جون مواظب خودت باش، دور و بر سماور نری ها.

بعد فوت محکمی به آتشدان سماور کردم که درجا از نفس افتاد.

کفش های سیاه مادر را جلوی پایش گذاشتم. مادر با بی حالی دستش را روی شانه ام گذاشت و کفش هایش را پوشید. این کفش ها را آقاجان، سه سال پیش برایش خریده بود، ولی هنوز نو بود. مادر خیلی مواظب بود تا در خرج خانه صرفه جویی شود. کتانی های سفیدم را _ که کمی پارگی داشت _ پوشیدم. آرام آرام مادر را از پله ها پایین آوردم. چشمم به خط های وسط حیاط افتاد که زری هر روز یکی از آنها را باطل کرده بود. دوباره نگران قولم شدم. طفلک زری هنوز شش سالش نشده، خدا می دونه تا کی باید سختی بکشه.

با صدای قیژ قیژ در حیاط به خود آمدم. یک تاکسی گرفتم و به طرف مطب دکتر جلالی به راه افتادیم. مطب شلوغ بود. چون شامه نیرومندی داشتم، بوی ضعیف بِتادین را به راحتی حس می کردم. با مادر روی نیمکت چوبی نشستیم. منشی گاهی یک نگاه به من می کرد و یک نگاه به مادر.

ص:213

نگاه های منشی روی صورتم سنگینی می کرد. سرم را پایین گرفتم. چند لحظه با دکمه های پیراهن سبزرنگم ور رفتم. وقتی سرم را بالا گرفتم، دیدم هنوز دارد مرا بِر و بِر نگاه می کند. برای لحظه ای فکر کردم شاید عیبی دارم و خودم از آن بی خبرم. سراپایم را ورانداز کردم. آرام دستم را روی موهای فرفری ام کشیدم. به نظرم عادی می آمد. کیف مادر را از او گرفتم و در آن را باز کردم. طوری که معلوم نشود، آینه کوچکِ قاب نقره ای مادر را از داخل کیف دستم گرفتم و خودم را ورانداز کردم. دماغم مثل همیشه کشیده و کوچک بود. لب های خشکیده ام را با زبانم خیس کردم. تازه فهمیدم چرا این قدر به من نگاه می کند. چشم هایم پف کرده بود و تا دلتان بخواهد ریز شده بودند. چند شبی می شد که یکی دو ساعت بیشتر نخوابیده بودم. باید بالای سر مادر می نشستم و از او پرستاری می کردم. با صدای منشی به خود آمدم:

_ علی آقا!

_ بله!

کیف را دست مادر دادم و به طرف منشی رفتم.

_ شما دوست حسین نیستی، حسین عباسی؟

_ بله، اتفاقا خیلی با هم صمیمی هستیم.

_ من یه دفعه بیشتر شما رو ندیدم. تو آپاراتیِ آقا صادق. موتورم خراب شده بود. حسین می گفت اون جا کار می کنی.

_ ببخشید به جا نیاوردم.

_ مادرم خیلی تعریفت رو کرده. می گفت اگه شما نبودی، حسین به خاطر تجدیدی ریاضی، حتما امساله رو رد می شد.

ص:214

_ کاری نکردم آقای عباسی! دوستی واسه همین روزا خوبه.

بعد از کمی حال و احوال، نوبت مادر را جلو انداخت. هرکاری کردم پول ویزیت را حساب نکرد. دستش را توی جیب کت سرمه ای رنگش کرد و یک دویستی نو و یک صدی کهنه بیرون آورد و آرام داخل کشو میز آهنی گذاشت. از او تشکر کردم. بعد از اینکه از مطب بیرون آمدیم، سر راه داروهای مادر را گرفتم و به طرف خانه راه افتادیم. مادر رویش را به طرفم برگرداند.

_ مادرجون! این منشی انگار جدید اومده. قبلاً که ندیده بودمش.

_ آره مادر، من هم قبلاً ندیده بودمش، ولی آشنا بود. داداش یکی از دوستام بود.

کلید را از مادر گرفتم و در را باز کردم. وقتی وارد شدیم، زری گوشه اتاق کز کرده و خوابش برده بود.

پتوی نقش پلنگی اش را از لای رختخواب ها بیرون کشیدم و رویش انداختم.

روز به روز حال مادر بهتر می شد. سرفه هایش کم شده بود. لپ های سرخ و گرم زری را بوسیدم و مثل همیشه سفارش های تکراری را یادآوری کردم. از پله ها که پایین آمدم، چشمم به خط های وسط حیاط افتاد. دو تا خط بیشتر نمانده بود. راه مغازه را در پیش گرفتم.

_ سلام آقا صادق!

_ سلام علی آقا! مادر چطوره؟

_ الحمدلله، بهتر شدن.

ص:215

نزدیک ظهر بود که آقا صادق صدایم زد:

_ علی!

_ بله.

_ بیا اینجا پسر، کارت دارم.

دستش را داخل جیب لباس کارش کرد و یک دسته اسکناس هزاری بیرون آورد و شروع به شمردن کرد.

_ بگیر پسرم. این پنجاه و پنج هزار تومان، حقوق دو ماهت.

دوباره دستش را دراز کرد.

_ بیا این هم پنج هزار تومان عیدی باشه؛ چون پسر خوب و کارکنی هستی.

_ خیلی ممنون اوستا.

این قدر خوشحال بودم که یادم رفت یک تعارف بکنم. صاحب کارم در حالی که لباس هایش را عوض می کرد، رویش را به طرفم برگرداند:

_ از امروز تعطیلی، تا چهارم پنجم عید نمی خواد بیای سرکار.

_ ولی اوستا شما دس تنها که... .

_ می دونم، نمی خواد نگران من باشی. این روزا مردم کمتر سر و کارشون به این جور جاها می افته.

تشکر کردم. هنوز پایم را از روی پله جلوی مغازه برنداشته بودم که رویم را برگرداندم:

_ قابل نداره اوستا.

آقا صادق لبخندی زد و گفت: برو پسر، برو که خیلی کار داری.

ص:216

نمی دانم مسیر مغازه تا خانه را چطور آمدم. چند تا زنگ پشت سر هم زدم. صدای تق تق کفش های زری نمی آمد. دلم می خواست هرچه زودتر در را باز کند تا بغلش کنم و این خبر خوب را به او هم بدهم. در که باز شد زری با یک پیراهن بلند و قشنگ روبه رویم ظاهر شد. انگشت به دهان نگاهش کردم. سرش را بالا گرفت:

_ داداش علی! قشنگه؟ تازه کفش هم دارم.

_ به به چه پیرهن قشنگی. از کجا آوردی؟

_ مهمون برامون آورده.

خیلی تند از پله ها بالا آمدم. در را که باز کردم، با کمال تعجب، حسین و مادرش را دیدم.

_ سلام زینب خانم!

_ سلام علی آقا! یه ساعته منتظریم بیای ببینیمت.

ساکت شدم و چیزی نگفتم. زینب خانم کمی چادرش را جابه جا کرد:

_ علی جون! من واقعا ممنونتم. اگه تو نبودی حتما حسین رد می شد. من نمی دونم چطوری ازت تشکر کنم. اینا اصلاً قابل شما رو نداره. خدا کنه تونسته باشم یک کمی از زحمت های تو رو جبران کرده باشم.

_ زینب خانم این چه کاری بود که کردی. ما رو خجالت دادی.

_ پسرم اینا حق الزحمه خودته. منت نداره. ازت می خوام امسال هم به حسین کمک کنی. خیلی تو ریاضی ضعیفه.

_ ولی این همه هدیه، بابت دو سه روز یاد دادن، خیلی زیاده.

_ البته ریاضی امسال هم روشه که اگه کمکش کنی، ممنون می شم.

ص:217

_ چَشم زینب خانم، هر وقت که حسین آقا آماده باشن، من حرفی ندارم.

استکان چای را سرکشیدم و با یک خداحافظی گرم، در حیاط را پشت سرشان بستم.

لابه لای هدیه ها، یک قواره پارچه چادری مشکی برق می زد. از خوشحالی آن را روی سر مادر انداختم. زری کادویی را به دستم داد:

_ بیا داداش این مال شماس.

تند و تند کاغذ کادو را باز کردم.

_ وای! یه پیرهن آبی، چقدر قشنگه!

_ بیا داداش، این کفش ها رو هم بگیر.

_ چقدر قشنگه، همیشه دلم می خواست یه جفت از این کفش ها داشته باشم. درست مثل مال حسینه. آخه مامان حسین می دونست من از این کفش ها دلم می خواد.

آنها را پوشیدم و اتاق را دور زدم. مادر می خندید. وقتی خنده را روی لب هایش می دیدم، احساس آرامش می کردم. تازه یادم آمد که از آقا صادق پول گرفتم. همه را از جیبم بیرون آوردم و روی دامن مادر ریختم و گفتم: بیا مادرم اینم حقوق دو ماهم، عیدی هم گرفتم.

مادر گفت: دستش درد نکنه.

_ مامان می خوام کمی میوه و شیرینی بخرم. همین طور بلوز گل آبی زری رو.

وقتی از پله ها پایین آمدیم، نگاهم به خط های توی حیاط افتاد. لبخندی زدم و رو به زری گفتم:

ص:218

_ زری جون بریم که دیر می شه. فقط یادم بنداز یه روسری قشنگ هم برای مامان بخریم.

ص:219

وارد نشوند.(1)

_ آنچه خودتان نمی خورید، به مستمندان مخورانید.(2)

امام علی علیه السلام فرمود:

_ با فقیران هم نشینی کنید تا شکرتان زیاد شود.(3)

_ با فقیران و مستمندان برابری داشته باشید.(4)

_ نیکی کردن به یتیمان، از بهترین نیکوکاری هاست.(5)

_ با ناتوانان به مهربانی رفتار کنید.(6)

ص:220

_ می توان هفت سین نوروزی را با «سین» سخاوت به محرومان زینت بخشید.

_ در عید نمی توان بی اعتنا و چشم بسته از خیابان فقر هم نوعان عبور کرد.

_ می توان در نوروز کانون نابسامان خانواده های نیازمند را با سخاوت خویش سامان بخشید.

_ در طلیعه پرنشاط بهار، تشنگان محبت در پی جرعه ای از محبتند.

ص:221

کو بود اهل سخا و بذل و جود

سوی مردم درب احسانش گشود

گرچه هست فیاض مطلق ذات حق

می شود در دست او هر رتق فتق

لیک او خود چنین فرموده است

دوست اندر نزد من آن بنده است

کو چو من دارای جود است و سخا

بهره مند از او شود شاه و گدا

بر یتیمان چون (علی) باشد پدر

ناتوانان را بگیرد زیر پَر(1)

ص:222

ص:223

گم کردگان،(1) برداشتن مانع از سر راه مردم،(2) نگه داری زبان،(3) آشتی دادن میان مردم،(4) شفاعت کردن برای آزادی اسیران،(5) مدارا کردن با مردم،(6) کاشت درخت،(7) قرض دادن،(8) اطعام خود، همسر، فرزند و خدمت کار خانه(9) و به جا نهادن فرزند نیک و پارسا(10) و... .

اهمیت صدقه دادن در نوروز برای آن است که در سال نو، بیشتر و بهتر می توان دل مستمندان و نیازمندان را همراه با شادی و خرسندی دیگران شاد و خرسند کرد و سبب خشنودی خداوند شد. از سوی دیگر، چون در نوروز، مسافرت های نوروزی فراوان صورت می گیرد و هر آن امکان خطر وجود دارد، می توان با دادن صدقه، خود و خانواده را در برابر خطرهای احتمالی بیمه کرد. در روایت ها، بهره های فراوانی برای صدقه برشمرده شده است که به برخی اشاره می کنیم:

ص:224

صلی الله علیه و آله می فرماید: «خداوند با صدقه، هفتاد قسم مرگ بد را دفع می کند.»(1) در خبری از امام صادق علیه السلام نیز آمده است: «مردی یهودی از محلی که رسول خدا صلی الله علیه و آله با اصحاب حضور داشتند، گذشت. گفت السام علیک. پیامبر پاسخ داد: علیه (بر تو باد). اصحاب عرض کردند: این مرد گفت، مرگ بر شما باد! رسول خدا هم فرمود: من هم گفتم بر تو باد. سپس فرمود: پشت این شخص را ماری سیاه خواهد گزید و می میرد. مرد یهودی به راه خود رفت. طولی نکشید که با پشته بزرگی از هیزم که جمع آوری نموده بود، بازگشت. وقتی خواست از مقابل پیامبر بگذرد. به او فرمود: پشته ات را بر زمین بگذار. مرد یهودی هیزم را بر زمین نهاد. با باز کردن بار هیزم، دیدند مار سیاهی چوبی را به دندان گرفته. از او پرسش فرمودند: امروز چه کردی؟ گفت کاری نکردم. هیزم را که جمع کردم، دو گرده نان داشتم. یکی را خودم خوردم و دیگری را به مستمندی صدقه دادم. فرمود: همان صدقه مانع جلوگیری از مرگت شد. سپس فرمود: صدقه مرگ ناگهانی و ناروا را از انسان بازمی گرداند».(2)

ص:225

می فرماید: «صدقه صبحگاه، مرض ها را می برد».(1)

ص:226

نحوست شب را از بین ببرد، سرشب صدقه دهد. من در ابتدای حرکت و خارج شدن از خانه صدقه دادم و این برایم بهتر از علم نجوم است.(1)

ص:227

زدود و به خداوند نزدیک شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

گناهان خود را با صدقه و صله رحم بپوشانید (و پاک کنید) و به وسیله آن، خود را در پیشگاه خدا محبوب گردانید.(1)

ص:228

دهید و کامل کنید»(1) و همو می فرماید: «ترازوی اعمال خود را با صدقه سنگین کنید.»(2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «صدقه بدهید؛ زیرا صدقه مایه آزادی شما از آتش دوزخ است».(3)

ص:229

همان گونه که در بحث صدقه آمده است، صدقه می تواند شامل هر کار نیکی از جمله انتشار علم، سلام کردن، سخن نیکو گفتن، امر به معروف و نهی از منکر کردن، راهنمایی ره گم کردگان، برداشتن مانع از سر راه مردم، نگه داری زبان، آشتی دادن میان مردم، شفاعت دیگران، مدارا با مردم، کاشت درخت، تربیت فرزند صالح، لبخند محبت آمیز به روی برادر مؤمن و ده ها کار نیک دیگر باشد. هر کدام از این موارد، موضوع مناسبی برای برنامه سازی رسانه ملی در قالب میان پرده های نمایشی فراهم می آورد که باید از آن بهره گرفت.

ص:230

8. شما دوست دارید صدقه را نهانی بدهید یا آشکارا؟ چرا؟

9. یک جمله زیبا درباره صدقه بگویید.

10. بیشتر ترجیح می دهید صدقه را به چه کسانی بدهید؟

ص:231

_ صدقه خشم خدا را فرو می نشاند.(1)

_ صدقه نهان خشم پروردگار را خاموش می کند.(2)

_ بهترین اقسام صدقه آن است که میان دو کس را اصلاح دهی.(3)

_ بیماران خود را به وسیله صدقه علاج کنید.(4)

_ صدقه ای بهتر از یاد خدای والا نیست.(5)

_ لبخند تو بر روی برادرت صدقه است.(6)

_ امر به معروف و نهی از منکر کردنت، صدقه است.(7)

_ راهنمایی کسی که راه را گم کرده است، صدقه است.(8)

_ دور کردن سنگ و خار و استخوان از راه، صدقه است.(9)

ص:232

_ مؤمن با صدقه هرگز احساس فقر و تنگ دستی نمی کند.

_ آن که به گنج حکمتِ صدقه دست یابد، از آن غفلت نکند.

_ بذرپاشی با صدقه، ثمره اش سرسبزی و پرباری است.

_ با صدقه، آبروداران، در بازار زندگی، آبروی خود را ارزان نمی فروشند.

_ صدقه، جلوه هم دردی بنی آدم با هم نوعان است.

_ صدقه صبحگاهی، نقطه عطف هر روز مؤمن است.

_ صدقه، بهانه خوبی برای گرفتن پاداش از خداوند است.

_ بیمه صدقه باارزش ترین و معتبرترین بیمه هاست.

ص:233

* * *

شود بیش از صدقه آشکار

تو را ثروت و مال ای بختیار

بُود صدقه ات جان من گر نهان

گناه تو پوشیده گردد از آن(1)

* * *

چو پیوند خویشی رعایت کنی

تو ارحام خود را کفایت کنی

بهین صدقه را کرده باشی اَدا

چنین است راه رضای خدا(2)

* * *

ص:234

ص:235

عمر خود را در چه پایان برده ای؟

قوّت و قوت در چه فانی کرده ای؟

گوهر دیده کجا فرسوده ای؟

پنج حس را در کجا پالوده ای؟

چشم و گوش و هوش و گوهرهای عرش

خرج کردی، چه خریدی تو ز فرش؟(1)

امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید:

چه شتاب می کنند ساعت ها در روزها و شتاب می کنند روزها در ماه ها و شتاب می کنند ماه ها در سال ها و شتاب می کنند سال در عمر.(2)

به راستی، عمر چیست و چگونه می توان آن را تعریف و توصیف کرد؟ خطاست اگر بگوییم عمر طلاست؛ طلا را می توان دوباره به کف آورد، ولی عمر وقتی که رفت، هرگز به چنگ نمی آید. عمر، هدیه ای است آسمانی و بهایی است برای نیک بختی و سعادت انسانی. پس زنهار که نقد عمر را در پای شوربختی و شقاوت خویش ریزیم. شیخ بهایی در کتاب کشکول خود حکایت زیبایی برای قدرشناسی از عمر آورده که در نوع خود جالب است.

در یکی از مناطق کشور هند رسم بود که در هر صد سال، یک عید بزرگ می گرفتند. تمام اهل شهر از بزرگ و کوچک و پیر و جوان، در خارج از شهر که سنگ بزرگی نصب شده بود، اجتماع می کردند. سپس یک نفر از سوی پادشاه صدا می زد و کسی باید بر بالای این سنگ می رفت که

ص:236

در عید گذشته شرکت کرده بود.

گاهی پیرمردی که نابینا شده و نیروی خود را از دست داده بود، یا پیرزنی فرتوت، افتان و لرزان بالای سنگ می رفت. گاهی در بعضی از عیدها اتفاق می افتاد که کسی نبود که جشن گذشته را درک کرده باشد. معلوم می شد تمام آنهایی که صد سال قبل زنده بودند، از میان رفته اند. کسی که بر فراز سنگ می رفت، با صدای بلند می گفت: من بچه ای بودم در عید گذشته، زمان فلان شاه یا فلان وزیر و قاضی. آن گاه آنچه را در مدت یک قرن دیده بود، نقل می کرد و تذکر می داد تا عبرت بگیرند. پس از او خطیبی بالای سنگ می رفت و مردم را پند و اندرز می داد.

مهم ترین پیام برگزاری چنین جشنی این بود که عمر محدود است. ازاین رو، به نیروی جوانی مغرور نشوید و از عمر به خوبی استفاده کنید.(1)

حلول سال نو، فرصتی است تا بار دیگر گذران عمر را به یاد آوریم و در شور و شوق بهاری از اینکه گامی دیگر به پایانه فرصت زندگی نزدیک تر شده ایم، غفلت نورزیم و قدر لحظه های گران بهای عمر خویش را بدانیم. بزرگان و فرزانگان را الگوی خویش گیریم که آنان همواره از اوقات خویش بیشترین و بهترین سود را می بردند(2) و بدانیم که «وقت شناسی» و استفاده بهینه از فرصت ها، یکی از برنامه های مشترک زندگی همه پیشوایان دین بوده است.

ص:237

ص:238

می کند:

دنیا سه روز است: روزی که با هر چه در آن بود، گذشت و باز نخواهد گشت. روزی که در آنی و سزاوار است آن را غنیمت دانی. روزی که نمی دانی در آن خواهی بود یا به سرای دیگر خواهی رفت. روز گذشته، حکیمی ادب کننده است. روزی که در آن هستی، دوستی در حال وداع است و از فردا تنها امیدی به آمدنش داری. پس از امروز توشه برگیر و از آن به شایستگی جدا شو. کاری انجام ده که به نیکی آن اطمینان داری و از دل بستن و فریفته شدن به آرزوها بپرهیز. غم فردا را امروز به خود راه مده که غم امروز، تو را بس است؛ فردا با کار و گرفتاری خود بر تو وارد خواهد شد. اگر غم فردا را به امروز خود بار کنی، بر اندوه و رنج خویش افزوده ای و بار چیزهایی که باید در چند روز بکشی، در یک روز کشیده ای. بدین گونه اندوه خود را بزرگ و گرفتاری خود را فراوان و رنج خویش را زیاد کرده ای و با دل بستن به امید و آرزو از اقدام و کوشش بازمانده ای؛ در حالی که اگر دل خویش از آرزو تهی ساخته بودی، به کوششی بیشتر برمی خاستی. آیا نمی بینی که دنیا ساعتی میان دو ساعت است؟ ساعت گذشته و ساعت باقی مانده و ساعتی که در آن هستی. تو اکنون از آسایش ساعت گذشته و ساعت آینده لذتی نمی یابی و از سختی آنها دردی احساس نمی کنی. پس ساعت گذشته و ساعتی را که اکنون در آنی، همچون دو مهمان بدان که بر تو وارد شده اند؛ آن که پیش از تو رفته، نکوهش می کند و آن که بر تو وارد شده، تجربه ای از گذشته برایت آورده است.(1)

ص:239